یادداشت وارده؛
رواج بدترین نوع فتنه در کشور!
متأسفانه در کشور ما، به ویژه پیش و پس از انتخابات 22 خرداد سال 88، فضای شایعه از سوی افراد حقیقی و حقوقی، جامعه را مسموم کرد و باعث انداختن تخم فتنه میان جامعه شد.
کریم افتخاری
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ»
اى کسانى که ایمان آورده اید، اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید؛ مبادا به گروهى از روى نادانى آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید! (آیه 6 سوره مبارکه حجرات)
چندی پیش درباره بی‌اخلاقی و بی‌تقوایی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و... برخی خواص و نخبگان در کشور مقاله‌ای نگارش شد. در این نوشتار می‌خواهم به یک نوع بی اخلاقی و بی تقوایی سیاسی به نام «تهمت» و «شایعه» مطالبی بیاوریم. امیدوارم با نقطه نظرات دوستان، بتوانیم مسائل و مشکلات جامعه در این رابطه بیان نماییم:
اما شایعه چیست و چرا برخی در جامعه با آگاهی لازم از پیامد دروغ و تهمت، در جامعه شایعه‌پراکنی میکنند؟!
شایعه: شایعه، خبری دروغ یا ناقص است که بنا به اهداف خاص و تاکتیک لازم صورت می‌پذیرد. در عین حال، جنبه عام آن بیشتر است و می‌توان گفت: شایعه گمانی است که ملاک‌های اطمینان بخش در وجود آن نباشد که بیشتر شفاهی از فردی به فرد دیگر یا از گروهی به گروه دیگر انتقال می‌یابد و این انتقال بیشتر در فضای مجازی و سایبری انجام می‌گیرد تا فضای غیر مجازی و رو در رو.
یا به تعریف دیگر، نوعی بیماری اجتماعی است با اهداف خاصی از جانب افراد و گروه‌های خاص که در سطح جامعه انتشار می‌یابد و چون خاصیت هیجان‌زا دارد با سرعتی مهارناشدنی، بین مردم گسترش می‌یابد.
از سوی دیگر، استقبال از یک شایعه، به حساسیت مردم به موضوعی خاص در جامعه بستگی دارد. در عین حالی که احساسات و واکنش افراد، شدت بیشتری به خود می‌گیرند، میزان افرادی که به زنجیره و جرگه شایعه می‌پیوندند، افزایش می‌یابد. شایعه پردازان می‌کوشند با درآمیختن موضوعات دروغ و بدون حقیقت علیه فرد یا گروهی با وارونه نمودن پدیده‌ها و موضوعات و موج سازی، موج سواری لازم را انجام دهند تا به هدف خود ـ که تضعیف آنان است ـ نزدیک شوند.
در این باره باید گفت، معمولا شایعه پردازان، فرد یا افرادی هستند که دچار سرخوردگی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شده‌اند و برای خالی کردن عقده‌های درونی و بیرونی یا تخلیه روانی خود به دلیل جلب افکار عمومی، این کار را میکنند. این گونه افراد با بی‌مبالاتی در نقل اخبار نامشخص و نامطمئن، تأمین منافع فرد یا جمع، عقده و حب و بغض‌های شخصی، بزرگ نمایی در نقل اخبار، اقدام به این کار میکنند.
در عین حال می‌توان گفت: شایعه، نوعی دروغ بزرگ و از رذایل اخلاقی در جوامع است که جوامع را دچار تشویش و اضطراب یا حالت عکس میکند. از سوی دیگر، با توجه به نوع فرهنگ‌ها و محیط‌هایی که افراد در آنها زندگی میکنند، شایعه و نوع آن در جوامع گوناگون تفاوت دارند.
با توجه به پیشرفت تکنولوژی (رادیو، تلویزیون، ماهواره، تلفن ثابت، همراه، وبلاگ، ایمیل و...) و در اختیار بودن وسائل ارتباط جمعی، امروزه بازار شایعات خیلی پیچیده‌تر و ملال آور است، زیرا با پخش یک خبر در مدت یک دقیقه، شاید صدها میلیون نفر تحت تأثیر این بازار شایعات قرار گیرند و جامعه‌ای را دچار نابسامانی کند. نمونه بارز آن را در کشور خودمان می‌توانیم به رخدادهای پیش و پس از انتخابات 22 خرداد 88 دانست که وسائل ارتباط جمعی از جمله ماهواره و موبایل و... با شایع کردن بحث «تقلب» در انتخابات فضای جامعه را چند روزی ملتهب کردند و دچار نوعی بی تقوایی و بی اخلاقی سیاسی و فرهنگی در جامعه شدند که این بازار شایعات به جای اینکه سرچشمه درونی داشته باشد، مرکز آن در بوق و کرنای بنگاه‌های خبر پراکنی غرب و در رأس آن آمریکا بوده است، ولی بصیرت و آگاهی مردم و نقش برخی خواص موجه کشور در بازار، توانست شایعات را خنثی کند.
مخاطبان شایعه
1 ـ برخی افراد در جامعه هستند که به محض اینکه پیامی از کسی می‌گیرند، بدون پرداختن به نوع منبع و پردازش خبر و تحقیق درباره درستی و نادرستی آن، عین آنچه را شنیده، به دیگران منتقل میکنند و طبیعی است که به علت دقت کافی و منبع آن، یا فراموشی، و ذوق زدگی و دیگر هیجانات روحی و تا اندازه بسیاری در آن دخل و تصرف نیز صورت می‌گیرد؟! نمونه بارز آن هم بی بصیرتی برخی خواص کشور در رخدادهای انتخابات خرداد 88 بود که بدون آگاهی تحت تأثیر فضای انتخابات قرار گرفتند و حتی در گرفتن موضع دچار شک و تردید شدند.
2 ـ برخی افراد حقیقی و حقوقی در جامعه هستند که صلاحیت لازم برای درک موضوع مطرح به صورت شایعه را ندارند، اما متکی بر آرای دیگران از جمله افراد صاحب نظر و موثق هستند و سعی در آگاهی از حقیقت موضوع دارند.
3 ـ برخی افراد در جامعه از شایعات به شدت استقبال کرده و با شایعات در جامعه زندگی میکنند. اینگونه افراد چه آگاهانه و چه ناآگاهانه، خود همرنگ جماعت شایعه‌پراکن هستند، و ترسی از این کار ندارند.
4 ـ برخی افراد در جامعه هستند که به سادگی و راحتی تسلیم هر شایعه در جامعه نمی‌شوند و هر مطلبی را نمی‌پذیرند، بلکه تلاش در مبارزه با شایعه‌پراکنی و پیشگیری از آن دارند. در عین حال، این گروه از افراد (حقیقی یا حقوقی) راه سختی در خنثی‌سازی شایعه دارند.
پیامدهای شایعه
یکی از مهمترین پیامدهای شایعه، رواج بی تقوایی در حوزه‌های فکری و عقیدتی در جامعه است. همین بی‌تقوایی دارای آثار پیامدهای جبران ناپذیر دیگری است که مهمترین اثر آن سلب اعتماد عمومی مردم نسبت به مسئولین و به دنبال آن، ایجاد بحران‌های گوناگون، از جمله بحران هویت، پاسخگویی و مشروعیت در جامعه و کشور است.
متأسفانه در کشور ما، به ویژه پیش و پس از انتخابات 22 خرداد سال 88، فضای شایعه از سوی افراد حقیقی و حقوقی، جامعه را مسموم کرد و باعث انداختن تخم فتنه میان جامعه شد. این افراد سیاستی را در پیش گرفتند که نمی‌دانند این سیاست، سیاست ماکیاولی است و دیگر به زباله‌دان تاریخ افکنده شده است.
عماد افروغ با نکوهش رفتار برخی خواص در کشور می‌گوید: «بر اساس سیاست ماکیاولی هدف وسیله را توجیه میکند؛ یعنی اگر هدف خوب است، می‌توان دست به عملی غیر شایسته هم دست زد و می‌افزاید: «سیاستی اخلاقی است که به دور از ماکیاولیزم باشد. بر اساس شعار ماکیاولیزم هدف، وسیله را توجیه میکند، اگر هدف خوب است، پس برای رسیدن به این هدف، میشود دست به کارهای غیر خوب هم زد و هر کاری را می‌توان مباح دانست.
بنابراین:
1 ـ به اخباری که سند و مدرک دقیق ندارد، توجه نکنیم،
2 ـ منبع خبر قابل شناسایی دقیق باشد و از منابع رسمی و معتبر یا معتمدان خبر را دریافت کنیم،
3 ـ نخبگان جامعه باید در گفتارها و نوشتارها دقت کافی و پختگی لازم را داشته باشند. چه بسا که عده‌ای با تعبیر نادرست از گفته‌های دیگران، خوراک خوبی برای رسیدن به اهدافشان پیدا میکنند،
4 ـ بالا بردن آگاهی مردم نسبت به رویدادهای جامعه که گویا، اگر مردم دارای آگاهی لازم درباره مسائل گوناگون جامعه نباشند، خوراک خوبی برای شایعه پردازان و شایعه پراکنان هستند،
5 ـ دولت باید زمینه لازم را برای رشد فکری افکار عمومی فراهم آورده و خود را نسبت به مشکلات مردم پاسخگو دانسته تا موجب سلب اعتماد عمومی نشود.
نقش تقوا و اخلاق در پیشگیری از شایعه
از نظر دین مبین و مقدس اسلام، شایعه مترادف با دروغ و تهمت و افترا و کاری نکوهیده است. معمولا انسان‌های با تقوا با ریاضتی که در دین و مذهب دارند، شهوات و هواهای نفسانی نمی‌تواند بر آنها غلبه کند و در عین حال، تقوا، لباسی است که مانع ورود رذایل اخلاقی به درون فرد میشود. شهوات انسانی را مهار کرده و انسان را از پلیدی دور نگه می‌دارد.
اگر در جامعه‌ای، تقوای اخلاق در بعدهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی باشد، بازار شایعه و شایعه پراکنی دچار رکود میشود، ولی چنانچه مرزهای اخلاقی در جامعه به خط قرمز نزدیک شوند، آن جامعه از درون پوسیده میشود و تقوا و اخلاق، مجالی برای رشد ندارند. چنانچه با نگاهی به سوره‌ها و آیات و احادیث ائمه اطهار می‌بینیم، به شدت بی اعتنایی به دستورهای خداوند را مایه فسق در جامعه می‌دانند.
تقوا و اخلاق، یکی از مهمترین بعدهای معارف دینی است، به گونه‌ای که رسول اکرم حضرت محمد(ص) هدف از بعثت خویش را «اتمام مکارم اخلاق» می‌دانند و قرآن کریم، ایشان را به عنوان قله بلند اخلاق می‌داند.
خداوند در آیه 108 سوره مائده، بی تقوایی و بی اعتنایی به دستورهای خداوند را مایه فسق و محرومیت از هدایت خاص معرفی میکند. به سخن دیگر، فسق و فجور هر شخصی، ریشه در بی تقوایی وی دارد و رفتارهایی چون فساد و فحشا در جامعه به سبب همین بی تقوایی از وی سر می‌زند.
بی تقوایی، عامل غفلت از مکر خداوند نیز هست. جامعه‌ای که گرفتار بی تقوایی است، هر دم ممکن است گرفتار مکر الهی شود و فتنه‌ها و عذاب‌های الهی دامنگیر آنان شود. از این روی، خداوند به مردم هشدار می‌دهد که تقوا را در پیش گیرند، وگرنه گرفتار مکر الهی می‌شوند (اعراف آیات 96 و 99).
برای آگاهی بیشتر به سایت تبیان مراجعه شود.
یا در سوره احزاب، خداوند، شایعه سازان را با منافقان که در قلب‌هایشان مرض و ناپاکی است، برابر دانسته است.
همچنین علاّمه طباطبایی در تفسیر «المیزان» می‌فرماید: «کلمه «مُرجِفون» جمع اسم فاعل از ارجاف است و ارجاف به معنای اشاعه باطل و در سایه آن، استفاده‌های نامشروع بودن و یا حداقل، مردم را دچار اضطراب کردن است.
ایشان در ادامه می‌فرماید: «معنای آیه این است که: سوگند می‌خورم اگر منافقان و بیماردلان، دست از فسادانگیزی برندارند و کسانی که اخبار و شایعات دروغی در بین مردم انتشار می‌دهند تا از آب گل آلود، ماهیِ اغراض شیطانی خود را بگیرند و یا حدّاقل در بین مسلمانان، ایجاد دلهره و اضطراب کنند، ما تو را مأمور می‌کنیم تا علیه ایشان قیام کنی و نگذاری در مدینه و در جوارت زندگی کنند[i].
در هر حال در آستانه برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی هستیم و جامعه نیاز به آرامش دارد و این آرامش در سایه دوری از فضای دروغ، تهمت و افترا و شایعه پراکنی است. متأسفانه برخی از خواص و نخبگان جامعه که اندک هستند، خواسته یا ناخواسته با آگاهی و یا بدون آگاهی (که درصد آگاه بودن آنها نسبت به پیامد این رذایل اخلاقی محتمل‌تر است) و بدون توجه به دستورهای دینی و اسلامی در جامعه در خصوص شایعه و تهمت باعث سلب اعتماد عمومی در جامعه شده‌اند.
در عین حال اینان باید بدانند که نمی‌توان همواره با ایجاد فضای تهمت و شایعه در جامعه به اهداف رسید. انشاءالله روزی برسد با نصب العین قرار دادن دستورهای دین مبین و مقدس اسلام و پیروی از پیامبر عظیم‌الشان اسلام نبی اکرم حضرت محمد (ص) در سایه عقلانیت ابزاری و دوری از فضای احساسی و تخیلی در جامعه، بتوانیم جامعه‌ای ایده آل و بنا بر واقع گرایی جهت نسل آینده خود هموار سازیم و سندی را امضا بزنیم که آیندگان بر ما نفرین نکنند.
منبع: سایت تابناک
________________________________________
[i] برای اطلاعات بیشتر رج سایت پایگاه حوزه
لینک کوتاه :
