فراز و فرود مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری؛
«انتخابات دومین دوره ریاست‌جمهوری» به دلیل عزل بنی صدر، به صورت زودهنگام برگزار شد. به طوری که فاصله انتخابات آن با انتخابات اول، تنها یک سال و نیم بود و تنها یک سوم دوره ریاست جمهوری دوره نخست، سپری شده بود.
مقدمه: «انتخابات دومین دوره ریاست‌جمهوری» به دلیل عزل بنی صدر، به صورت زودهنگام برگزار شد. به طوری که فاصله انتخابات آن با انتخابات اول، تنها یک سال و نیم بود و تنها یک سوم دوره ریاست جمهوری دوره نخست، سپری شده بود.
پس از عزل بنی‌صدر، براساس اصول ۱۳۰ و ۱۳۱ قانون اساسی، شورای موقّت ریاست‌جمهوری با شرکت محمدعلی رجایی (نخست‌وزیر)، آیت‌اللّه بهشتی (رییس دیوان عالی کشور و رئیس شورای عالی قضائی) و هاشمی رفسنجانی (رییس‌مجلس شورای اسلامی) تشکیل شد تا وظایف ومسئولیت‌های ریاست‌جمهوری را موقتاً برعهده گیرد. این در حالی بود که اندکی پس از تشکیل شورای موقت ریاست جمهوری، با وقوع حادثه تروریستی ۷ تیر ۱۳۶۰، شهید بهشتی یکی از اعضای این شورا به شهادت رسید.
بنی صدر در ۵ بهمن ۱۳۵۸ برگزیده و در آخر خرداد ۱۳۶۰ برکنار شد و در حالی که فراری بود، نخست وزیر، آقای محمد علی رجائی با آرائی بیش از بنی صدر، برای حضور در صدر قوه مجریه برگزیده شد.
احراز صلاحیت داوطلبان برای اولین بار
در انتخابات دومین دوره ریاست جمهوری، برای اولین بار شورای نگهبان به عنوان نهاد قانونی «احراز کننده صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری» پرونده داوطلبان را بررسی کرد. از این پس در همه ادوار انتخاباتی ریاست جمهوری، داوطلبان می‌باید پس از احراز صلاحیت از سوی شورای نگهبان به صحنه رقابت‌ها وارد می‌شدند.
فرآیند ورود به رقابت‌ها
در اولین جلسه شورای موقّت ریاست‌جمهوری که در شامگاه سه‌شنبه ۲ تیر ۱۳۶۰ برگزار شد، پس از رسیدگی به امور جاری کشور، مقرر شد انتخابات دومین دوره ریاست‌جمهوری در روز ۲ مردادماه ۱۳۶۰ برگزار شود.
در این دوره از انتخابات ۷۱ نفر به عنوان داوطلب ریاست جمهوری ثبت نام کردند. بدین ترتیب میزان ثبت نام کنندگان أُفت محسوسی نسبت به دوره نخست پیدا کرد. زیرا در انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری ۱۲۴ نفر ثبت نام کرده بودند.
شورای نگهبان پس از بررسی پرونده داوطلبان، صلاحیت چهار نفر شامل آقایان سید اکبر پرورش، عباس شیبانی، محمدعلی رجایی وحبیب‌الله عسگراولادی مسلمان را احراز کرد. بدین ترتیب در عرصه رقابت نیز شاهد فشردگی صحنه رقابت‌ها نسبت به انتخابات پیشین بودیم. در انتخابات دوره نخست، از ۱۲۴ ثبت نام کننده، نهایتاً ۱۰ نفر به عنوان رقیب اصلی، در صحنه انتخابات حضور یافتند اما در انتخابات دوم، از ۷۱ ثبت نام کننده، رقابت بین ۴ نفر صورت گرفت.
نتایج انتخابات
نتایج شمارش آراء نشان داد که شهید محمد علی رجائی با کسب ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رأی (۹۰ درصد آرای مأخوذه) منتخب مردم است. دیگر رقبای او آقای شیبانی با کسب ۶۵۸ هزار و۴۹۸ رأی، آقای پرورش با کسب ۳۳۹ هزار و ۶۴۶ رأی و آقای عسکراولادی با کسب ۲۴۹ هزار ۴۵۷ رأی در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.
تحلیل مقایسه‌ای نتایج انتخابات
در انتخابات دومین دوره ریاست جمهوری۲۲ میلیون و ۶۸۷ هزار و ۱۷ نفر واجد شرایط رأی دادن بودند. بدین ترتیب نسبت به انتخابات پیشین که واجدان شرایط رأی دادن، نزدیک به ۲۱ میلیون نفر بود (۲۰ میلیون و ۹۹۳ هزار و ۶۴۳ نفر) بودند، تعداد واجدان شرایط یک میلیون و ۶۹۳ هزار و ۳۷۴ نفر افزایش یافته بود.
در میزان و ترکیب آرای ریخته شده به صندوق‌ها نیز تغییرات محسوسی دیده می‌شد. در این انتخابات، ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۰۳ رأی (معادل ۲۳۸/ ۶۴ درصد واجدان شرایط) آرای خود را به صندوق‌ها ریختند. بدین ترتیب تعداد آرای ریخته شده به صندوق، نسبت به دوره نخست نیز اندکی افزایش یافت اما درصد مشارکت از ۴۱۵/۶۷ به ۲۳۸/ ۶۴ اُفت کرده بود.
با این حال، همان‌طور که به دلیل کاهش داوطلبان اصلی به ۴ نفر، «شدت رقابت‌ها» بیشتر شده بود، میزان آرای فرد منتخب (شهید رجائی) در این دوره از انتخابات، نسبت به دوره قبل نیز بیشتر شده بود. در دوره قبل، «بنی صدر» با کسب ۱۰ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۷۵۲ رأی، معادل ۷۶ درصد آرای مأخوذه را از آن خود کرده بود. اما در انتخابات دوره دوم، «شهید رجائی» با کسب ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رأی معادل ۹۰ درصد آراء رکورد قابل توجه و بی‌نظیری از «محبوبیت» را در مقایسه با بنی صدر کسب کرد. این رکود تنها در انتخابات بعدی (دوره سوم) با آرای حضرت آیت الله خامنه‌ای، شکسته شد.
محبوبیت شهید رجائی در مقایسه با میزان محبوبیت بنی صدر هم نکته مهمی را نشان می‌داد. در حالی که بنی‌صدر گمان می‌کرد که هنوز محبوبیت مردمی وافری دارد و تنها مغضوب نهادهای قدرت قرار گرفته است، افزایش آرای شهید رجائی نسبت به آرای او باطل بودن گمان بنی‌صدر را آشکار ساخت.
منبع: خبرگزاری ایرنا