بازخوانی حکم حضرت امام خمینی(ره) برای ریاست جمهوری شهید رجائی
بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کرده‌اند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغه‌های اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان می‌سازد و می تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد. در این بخش به بازخوانی حکم ریاست جمهوری شهید محمد علی رجائی، دومین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
اشاره: بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کرده‌اند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغه‌های اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان می‌سازد و می تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد. در این بخش به بازخوانی حکم ریاست جمهوری شهید محمد علی رجائی، دومین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
زمان و مکان
پس از عزل بنی‌صدر، براساس اصول ۱۳۰ و ۱۳۱ قانون اساسی، شورای موقّت ریاست جمهوری با شرکت محمد علی رجایی (نخست‌وزیر)، آیت‌اللّه بهشتی (رییس دیوان عالی کشور و رئیس شورای عالی قضائی) و هاشمی رفسنجانی (رییس مجلس شورای اسلامی) تشکیل شد تا وظایف و مسئولیت‌های ریاست‌جمهوری را موقتاً برعهده گیرد.
انتخابات دومین دوره ریاست‌جمهوری در چنین شرایطی برگذار شد و رئیس جمهور منتخب، تنها تا ۸ شهریور ۱۳۶۰ در عالم خاکی ماند و با ترور او کار به برگزاری سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری کشید.
در اولین جلسه شورای موقّت ریاست جمهوری که در شامگاه سه‌شنبه ۲ تیر ۱۳۶۰ برگزار شد، پس از رسیدگی به امور جاری کشور، مقرر شد انتخابات دومین دوره ریاست‌جمهوری در روز ۲ مردادماه ۱۳۶۰ برگزار شود.
از زمان عزل بنی صدر در خرداد ۱۳۶۰ تا شهریور ۱۳۶۰ همان سال، شدیدترین و وسیع‌ترین اقدامات تروریستی ایادی آمریکا در کشور به راه افتاد. ۳۰ خرداد، سازمان منافقین به اسلحه سرد و گرم، به اردوکشی خیابانی پرداختند و با تیغ موکت بری، نارنجک، بمب‌های دست سازی، به ترورهای کور دست زدند و حتی از آتش زدن شامگاهی خانه‌های مردم نیز ابایی نکردند.
پس از ترور نافرجام حضرت آیت الله خامنه‌ای در ششم تیر که به جراحت شدید ایشان انجامید، در هفتم تیر، با انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی، دهها تن از مقامات نظام را به شهادت رساندند. یکی از آنان ایت الله بهشتی، رئیس شورای عالی قضائی و عضو شورای موقت ریاست جمهوری بود. همه این اتفاقات، در حالی رخ می داد که مرزهای غربی کشور با لشکرکشی رژیم بعثی عراق، مواجه بود. همزمان با این جنگ تحمیلی که با حمایت اغلب کشورهای ابرقدرت صورت می گرفت، گروهک‌های تجزیه طلب، با حمایت استکبار جهانی، در برخی نقاط مرزی قصد بریدن قطعاتی از سرزمین ایران اسلامی را داشتند.
در آستانه برگزاری انتخابات، حضرت امام خمینی(ره) در دیدار با خانواده‌های شهدای واقعه ۷ تیر، فرمودند: «مایک سیلی خوردیم. از اشتباه، ما همه این نابسامانی‌ها را که الان داریم برای اینکه اشتباه‌کردیم، نباید اشتباه تکرار بشود؛ دنبال این باشید که یک نفر صد در صد مکتبی، اسلامی، در خط اسلام، برای ریاست‌جمهوری انتخاب کنید.»
در این انتخابات ۷۱ نفر به عنوان داوطلب ثبت نام کردند. «شورای نگهبان» که کار خود را از تیرماه ۱۳۵۹ آغاز کرده بود، برای نخستین بار در این انتخابات، کار بررسی صلاحیت نامزدها و نظارت بر انتخابات ریاست‌جمهوری را انجام داد.
در نتیجه شورای نگهبان در تاریخ یکشنبه ۲۱ تیر ۱۳۶۰ چهار نفر یعنی آقایان «علی‌اکبر پرورش»، «محمدعلی رجایی»، «عباس شیبانی» و «حبیب‌اللّه عسکراولادی» را واجد صلاحیت ریاست‌جمهوری عنوان کرد.
در این انتخابات از مجموع ۱۴ میلیون و ۷۲۲ هزار رای ماخوذه، شهید رجایی با کسب حدود ۱۳ میلیون رای به عنوان دومین رییس جمهور انتخاب شد. شورای نگهبان در دهم مرداد ۱۳۶۰ صحت انتخابات را تأیید کرد.
تنفیذ حکم
حکم ریاست‌جمهوری شهید رجائی، روز یازدهم مرداد ۱۳۶۰ همزمان با عید سعید فطر در حسینیه جماران، تنفیذ گرید. در این مراسم حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز بنا بر نظر حضرت امام(ره) حضور یافتند. این برای نخستین‌بار بود که معظم‌له پس از حادثه ترور ۶ تیر ۱۳۶۰ توانسته بودند در یک مراسم رسمی حضور یابند.
متن این حکم در صحیفه امام، جلد پانزدهم، صفحات ۶۸- ۶۷ درج شده است:
«بسم اللَّه الرحمن الرحیم.
با سپاس بیحد از الطاف کریمه خداوند متعال که توفیق به ملت شریف و متعهد ایران عطا فرموده که هرچه زمان میگذرد، مشکلات افزون می‌شود، بر تعهد آنان و حضورشان در صحنه و پشتیبانیشان از جمهوری اسلامی که فراورده فداکاریهای خودشان است، افزوده می‌شود. و به رغم تبلیغات دشمنان خارج و داخل، با اکثریت قاطع افزون از دوره سابق، جناب آقای محمدعلی رجایی- ایّده اللَّه تعالی- را به ریاست جمهوری کشور اسلامی ایران برگزیده و این مسئولیت بزرگ و بار سنگین را بر عهده او گذاشته است. و چون مشروعیت آن باید با نصب فقیه ولی امر باشد، اینجانب رأی ملت شریف را تنفیذ و ایشان را به سمت ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب نمودم، و مادام که ایشان در خط اسلام عزیز و پیرو احکام مقدس آن میباشند و از قانون اساسی ایران تبعیت و در مصالح کشور و ملت عظیم الشأن در حدود اختیارات قانونی خویش کوشا باشند و از فرامین الهی و قانون اساسی تخطی ننمایند، این نصب و تنفیذ به قوت خود باقی است. و اگر خدای ناخواسته بر خلاف آن عمل نمایند، مشروعیت آن را خواهم گرفت. و باید ایشان توجه داشته باشند و از عمل ملت دریافته باشند که ملت دلاور نیز رأی خود را بر این اساس به ایشان دادهاند، و من امیدوارم که در حفظ این امانت الهی و مسئولیتی که ملت بر عهده ایشان گذاشته است، با تمام توان کوشش نموده و از آن پاسداری نمایند و وفادار به پیمان خود در مقابل خداوند مقتدر حاضر و ناظر و ملت حاضر در صحنه و مراقب احوال و اوضاع باشند و به فرمان خداوند تبارک و تعالی- که مؤمنان را به رحمت و عطوفت در بین خود و شدت در مقابل کفار و مخالفان اسلام دعوت فرموده است (محمَّد رَسوُلُ اللَّهِ وَالّذینَ مَعَهُ اشِدّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماء بَینَهُم. فتح: ۲۹) با تمام جدیت عمل کرده و در عمل به حق از کسی و از ملامت بدخواهان نهراسند.
و در نظارت برقوای ثلاثه، طرف حق را در نظر گیرند و در خدمت به خلق خدا، خصوصاً تودههای مستضعف، احساس غرور و سرافرازی نمایند، که اینانند وفاداران به اسلام و هواداران جمهوری اسلامی. و امید است در این موقع که دشمنان خارج و داخل دست به دست هم داده تا جمهوری اسلامی را به تباهی کشند، قشرهای مختلف ایران از علما و متفکران و محققان گرفته تا قوای مسلح و از دهقانان و کارگران و کارمندان و کارفرمایان تا بازرگانان و بازاریان و عشایر و سرحدنشینان، همفکر و هم صدا با رئیس جمهور محترم و دولت و مجلس و سایر ارگانهای اسلامی دست جنایتکاران و خائنان را قطع و در تشیید (تقویت) و تأیید جمهوری اسلامی کوشا بوده و در ساختن ایرانی مستقل و آزاد فداکار باشند و با وحدت کلمه به کشور خود و مردم محروم آن خدمت کنند. تقارن رأی گیری برای رئیس جمهور با ایام و لیالی مبارک قدر و تنفیذ آن با عید سعید فطر، موفقیت آقای رئیس جمهور را در خدمت به کشور و ملت عزیز نوید میدهد. از خداوند متعال توفیق همگان را در ساختن کشور عزیز خواستار است. یکم شوال المکرم ۱۴۰۱، عید سعید مبارک فطر موافق با ۱۱ مرداد ۱۳۶۰. روح اللَّه الموسوی الخمینی.»
بررسی اجمالی
حضرت امام خمینی(ره) همان‌گونه که در متن حکم ریاست جمهوری بنی صدر نیز تصریح کرده بودند، این بار به طور روشن تر و با تأکید بیشتر به موجب اصل ۱۱۰ قانون اساسی یادآور می شوند که «مشروعیت» نصب رئیس جمهور با «فقیه ولی امر» می باشد. ایشان مجدداً تأکید می کنند که این تنفیذ، «مادام که ایشان در خط اسلام» باشند و «از قانون اساسی تبعیت» و «در مصالح کشور و ملت در حدود اختیارات قانونی خویش کوشا» باشند و «از فرامین الهی و قانون اساسی تخطی ننمایند»، به قوت خود باقی است و اگر خدای ناخواسته «بر خلاف آن عمل نمایند»، مشروعیت آن را خواهند گرفت.
این تأکید در تمام احکامی که رهبری نظام اسلامی برای روسای جمهور صادر شده، تکرار گردیده است. به بیان دیگر از نخستین رئیس جمهور (بنی صدر)، ولی فقیه، به عنوان نائب امام معصوم و با استناد به اصل ۱۱۰ قانون اساسی و حقی که ملت مسلمان ایران وفق پذیرش آن در همه پرسی قانون اساسی بر آن صارار ورزیده است، مشروعیت ریاست جمهوری را منوط به «نصب ولایت» دانسته و اعتبار حکم آن را «مشروط» به «تبعیت از فرامین الهی و قانون اساسی» نموده است.
حضرت امام خمینی(ره) در ادامه حکم ریاست جمهوری شهدی رجائی ابراز امیدواری می کنند: «ایشان... در حفظ این امانت الهی و مسئولیتی که ملت» بر عهده اش گذاشته، بکوشد.
نکته ممتاز در این حکم نسبت به حکمی که برای بنی صدر صادر گردیده است؛ «نظارت برقوای ثلاثه» است. می دانیم که تا زمان بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، مسئولیت نظارت بر قوای سه گانه با رئیس جمهور بود. اما حضرت امام خمینی(ره) شاید با خلقیاتی که از بنی صدر سراغ داشتند و ایشان را به پرهیز از «غرور» و «حب دنیا» دعوت نمی دند، پیش بینی می کردند که وی با روحیه تمامیت خواهی نسبت به قوای سه گانه وارد میدان خواهد شد. از این رو، شاید بتوان تفاوت این بخش از حکم ریاست جمهوری شهید رجائی و بنی صدر را بهتر درک کرد.
بیانات تکمیلی
حضرت امام خمینی (ره) در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری شهید رجایی در ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ نیز بیانات مبسوطی دارند که حدود ۱۰ صفحه است و مروری هرچند گذرا بر آنها نیز خالی از لطف نیست. در مراسم تنفیذ حکم بنی صدر بیانات معظم له بسیار کوتاه بود. البته این امر شاید ناشی از بیماری جسمی ایشان بود. اما در مراسم تنفیذ حکم شهید رجائی، ایشان ضمن اشاراتی به بیاناتشان در مراسم تنفیذ حکم بنی صدر، و نصایحی که به او داشت، بازهم نکات ظریف و حکیمانه‌ای دارند که جالب و حتی تا حدودی شگفت انگیز به نظر می‌رسد. ایشان فرمودند:
«...آنچه که به سر انسان میآید از خیر و شر، از خود آدم است. آنچه که انسان را به مراتب عالی انسانیت میرساند، کوشش خود انسان است و آنچه که انسان را به تباهی در دنیا و آخرت میکشد، خود انسان و اعمال خود انسان است...»
سپس با اشاره به عظمت خلقت و حقارت انسان در بابر خداوند متعال، فرمودند: «امروز باید همان طوری که در سابق به رئیس جمهور سابق بعضی مطالب را تذکر دادم، به آقای رجائی هم تذکراتی بدهم که قضیه مقام و ریاست هرچه باشد، این وقتی که نظر انسان یک نظر محدود دنیایی باشد، این مقامات، انسان را از خودش بیخود میکند، اینها را مقام میداند. شما حساب کنید که این سیارهای که ما در آن زندگی میکنیم به اسم زمین، در مقابل منظومه شمسی چه قدر است و این منظومه شمسی که ما یکی از سیارات کوچکش را در آن زندگی میکنیم، در مقابل کهکشان چه قدر است و این کهکشانهایی که تا کنون کشف شده است که گفته می‌شود که تا آن قدری که از ستارههای نورانی کشف شده است به مقدار شش میلیارد سال نوری است؛ یعنی، اگر نور آن ستارهای که در آخر است بخواهد بیاید به پیش ما، شش میلیارد سال نوری طول میکشد و آن چیزی که ماورای اینهاست و باز کشف نشده است، حتماً بدانید که بیش از این معانی است، اینها هم در مقابل عظمت خالق ناچیزند، ما باید چقدر ضعیف باشیم که در این ذرهای که خودش و آن منظومهای که این یکی از ستارههای کوچکش است، اصلًا به حساب نمیآید... ما اگر بندگی خدا را بپذیریم و قلب ما منور بشود به نور بندگی خدا و عبودیت، این امر ناچیزی که به حساب در عالم نمیآید، در ما تأثیر نباید بکند.»
بعد به طور مستقیم به شهید رجائی اشاره کردند و گویا از شهادت قریب الوقوع او الهامی به ایشان رسیده باشد، فرمودند: «شما دیروز نخست وزیر بودید و پریروز وزیر بودید و قبل از او معلم بودید و قبل از او هم یک شاگردی بودید و بعد از این هم معلوم نیست کی از اینجا بروید. ممکن است- خدای نخواسته- همین حالا که بیرون رفتید و یا همین حالا یک بمبی اینجا باز منفجر بشود و فاتحه همه را بخواند وقتی مطلب این است چرا باید انسان قبل از ریاست جمهور و بعدش فرق بکند؟ مگر ریاست جمهور چه هست؟... همه عالم در مقابل عظمت خدای تبارک و تعالی چیزی نیست...»
حضرت امام خمینی(ره) در ادامه به افزایش آرای شهید رجائی نسبت به بنی صدر، اشاره کرده و فرمودند: «ما باید برگردیم به محضر حق تعالی و آنجا در آن محضر دیگر حساب پس بدهیم. هرچه آرا زیادتر باشد مسئولیت زیادتر است. اگر آرای شما پنج میلیون بود مسئولیتتان کمتر بود. حالا که ۱۳ میلیون بیشتر است، مسئولیت شما حجمش زیادتر است؛ برای اینکه شما جواب یکی یکی از این افرادی که به شما رأی دادند و شما را به عنوان رئیس جمهور اسلام، رئیس جمهوری کشور اسلامی تعیین کردند هر یک از اینها فردا میآیند شما را میگیرند، جواب از شما میخواهند. من شما را تعیین کردم رئیس جمهوری اسلامی باشید و اسلام را در این کشور تأیید کنید و پیاده کنید و- خدای نخواسته- شما نکردید، اقلًا ۱۳ میلیون و هزار و چند صد نفر میآیند سراغ شما، ببینید که میتوانید جواب این را پیش خدا بدهید؟... باید بنابراین بگذارید که دیروز شما و امروزتان با هم فرقی نداشته باشد... اگر شما پایتان را کج بگذارید، همین ۱۳ میلیونی که به شما امروز رأی دادند فردا «مرده باد» میگویند. انقلاب اینطور است، وضع انقلاب اینطور است.» (صحیفه امام، ج۱۵، صص ۷۰ به بعد)
آیت الهی
رئیس جمهور محمد علی رجائی، سرانجام مدتی کوتاه پس از این بیانات همراه با نخست وزیر، محمد جواد باهنر در اثر انفجار بمب، به شهادت رسید. مردی که امام خمینی ایشان را اندکی بعد به سان آیه‌ای از آیات الهی توصیف کردند.
ابتدای بیانات حضرت امام خمینی(ره) در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری حضرت آیت الله خامنه‌ای چنین آغاز شد: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم. ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِهانَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها (ما هیچ آیتی را نسخ نمیکنیم و یا آن را از یادها نمیبریم مگر آنکه بهتر و یا مثل آن را بیاوریم. بقره: ۱۰۶) گرچه دست جنایتکاران و منافقان، رئیس جمهور متعهد و مؤمنی را از ملت مجاهد ایران گرفت... خداوند متعال بر ما منت نهاد که افکار عمومی را برای انتخاب رئیس جمهوری متعهد و مبارز، در خط مستقیم اسلام و عالِم به دین و سیاست هدایت فرمود.» (صحیفه امام، ج۱۵، صص ۲۷۸ به بعد)
منبع: خبرگزاری ایرنا
لینک کوتاه :
