یادداشت وارده؛
بازخوانی مساله «سن رئیس جمهور» از منظر اهداف تمدنی انقلاب اسلامی
ریاست جمهوری، منصبی است که جایگاه مهمی در نظام های مدرن غربی دارد و یقیناً شخصی که به عنوان رئیس جمهور برگزیده می شود، نماینده دستگاه به هم پیوسته اندیشه پایه گذاران و مردم تابع آن حکومت است و باید متناسب با مبانی فکری، اعتقادی و فرهنگی آن کشور دارای اوصاف و صلاحیت های خاصی باشد.
علی ربیع زاده
دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته رشته حقوق دانشگاه امام صادق(علیه السلام)
ریاست جمهوری، منصبی است که جایگاه مهمی در نظام های مدرن غربی دارد و یقیناً شخصی که به عنوان رئیس جمهور برگزیده می شود، نماینده دستگاه به هم پیوسته اندیشه پایه گذاران و مردم تابع آن حکومت است و باید متناسب با مبانی فکری، اعتقادی و فرهنگی آن کشور دارای اوصاف و صلاحیت های خاصی باشد.
در نظام جمهوری اسلامی ایران که بر اساس کلمه توحید، استمرار ولایت الهی و پایان ربانی تاریخ [1]بنا شده است، نرم افزار و تئوری سازنده این نظام همان نظریه ولایت فقیه حضرت امام(ره) (همان حکومت مکتبی از نگاه مرحوم شهید بهشتی) و سخت افزار اجرایی و عملی آن الگوهای حکومت مرکب از مردم سالاری و اشکال ریاستی است.
به همین دلیل اهداف اصلی و فرآیندهای اجرایی این نظام ماهیتاً با الگوهای غرب تفاوت دارند هرچند ممکن است هنوز فاصله بسیاری با دستگاه دینی ایده آل تشیع داشته باشد اما آغازگر حرکتی بی نظیر است.
برای همین رئیس جمهور در نظام جمهوری اسلامی باید متصف به ملکات و اوصافی باشد که علاوه بر تمشیت امور مادی و عقلانی کشور مطابق الگوهای تعریف شده عملی (مانند سند چشم انداز و برنامه های پنج ساله)، بتواند در ایجاد بسترهای مناسب دستیابی به تمدن اسلامی که یکی از اهداف بلند مدت حکومت اسلامی است مؤثر واقع شود.
پرچم داران این نظام به تناسب احوال و اقتضائات زمانی کشور اقدام به معرفی و تبیین این اوصاف نمودند.
حضرت امام(ره) تعهد و اعتقاد به قوانین اسلام، وفاداری به ولایت فقیه و قانون اساسی، خدمت به مسلمین و ایجاد وحدت را از جمله این ویژگی ها می دانستند.[2]
مقام معظم رهبری، حضرت امام خامنه ای(حفظه الله) هم در تشریح شخصیت اصلح برای این منصب به لزوم ایمان به خدا، انقلاب اسلامی و مردم، داشتن روحیه مقاومت در برابر دشمن، داشتن تدبیر، حکمت و برخورداری از تهذیب اخلاقی و روحی[3]، مدیریت اجرایی و رفع موانع برنامه پنج ساله توسعه[4] اشاره فرمودند.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی به اوصافی از قبیل مدیر و مدبر بودن، داشتن حسن سابقه و امانت و تقوی، ایمان و اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور و به بخشی از وطایف او در قالب سوگند نامه ریاست جمهوری اشاره شده است[5]و[6]
همچنین در پیش نویش طرح اصلاحیِ موادی از قانون انتخابات ریاست جمهوری [7] که سال گذشته در مجلس بررسی شد علاوه بر اوصاف مذکور در قانون اساسی، در مواد 33 و 35 سن نامزدهای ریاست جمهوری را میان 45 تا 75 سال تعیین شد.[8]
باتوجه به جایگاه مهم انقلاب اسلامی در سیرِ تاریخ اندیشه انسانِ بریده از دین پس از قرون وسطی و تحولات عملی و معرفتی خاصی که در جهان امروزی ایجاد نموده است (که نهایتاً منجر به تغییر فلسفه تاریخ از زاویه دید انسان غربی و نظریات آنان در باره تمدن، دین، فرهنگ، سیاست و تمام تئوری های مدیریتی شد)، نیازمند به ارائه تعریفی جدید از شخصیت رییس جمهور و اوصاف او در همه ابعاد هستیم.
معیار اساسی این خوانش جدید در حقیقت همان اندیشه های حضرت امام(ره) و رهبر کنونی انقلاب، حضرت امام خامنه ای(حفظه الله) است که بخشی از این معیارها در قوانین کشور به ظهور رسیده اند که پیش تر به آن ها اشاره شد.
بررسی این مسأله از زاویه دید ایشان سرآغاز طرح تمدنی انقلاب اسلامی و نظام سازی اسلامی در همه عرصه های زندگی و ازجمله آن سازوکار و مناسبات سیاسی است. به جهت دست یابی به این اهداف، رییس جمهور باید دارای شخصیتی متقن ، متخصص و رشد یافته در تمام ابعاد انسانی باشد تا بتواند همراه با فهم اندیشه تاریخی حضرت امام(ره) در دنیای کنونی اقدام به تولید ساختارِ نظام مند امور اجرایی و بسط عملی متناسب با آن اندیشه ها نماید.
این فرآیند می تواند دارای مراحل تولید فکر و ایده مدیریت کلان و تمدنی انقلاب اسلامی(به عنوان نرم افزار)، راهبردسازی اندیشه تولید شده در مرحله قبل در قالب فرمول ها و نهادهای اجرا کننده و در نهایت راهکارهای کاملاً اجرایی و عملی (به عنوان سخت افزار) باشد.
با توجه به مطالب فوق داشتن شخصیت مهذَّب و مدبر دینی، دانش لازم و گسترده، مدیریت مادی-معنوی خرد وکلان، قدرت کافی و سعه جسمانی و روحانی، خلاقیت اجرایی، سن مناسب و در نهایت شور و نشاط اثرگذار را می توان به فهرست قبلی اضافه نمود.
در ارتباط شناسی شخصیت رییس جمهور، بر معیار سلامت جسمانی و سن بسیار تاکید می شود. عملی ساختن تمام اهداف ذکر شده همراه با بروز صفات اساسی رییس جمهور نیازمند تاسیس روابط گسترده وعمیق اجتماعی میان مردم فارغ از هرگونه جنس، سن، طبقه و فرهنگ است تا با گسترش یافتن گفتمان انقلاب اسلامی در بدنه مردم (با توجه به جایگاه کلیدی مردم در حکومت اسلامی) حرکت در مسیر آن ها ممکن گردد.
از سوی دیگر بدنه اصلی قوه مجریه یعنی هیأت دولت باید در شخصیت گسترده و بانشاط شخص رییس جمهور جذب شوند تا ساز و کار خدمت رسانی با مشکل روبرو نشود. درغیر اینصورت اگر رییس جمهور بدلیل داشتن سن بالا ، فقدان نیروی جسمانی و نبود نشاط لازم برای اثر گذاری دچار خلأ ارتباطی شود، تصمیمات مهم کشور بدست افراد ذی نفوذ و گاهاً فاقد صلاحیتی قرار می گیرد که بتوانند با مردم همزبان و همفکر شوند و واسطه های متعددی میان مردم و رییس جمهور نظام جمهوی اسلامی که پس از مقام رهبری شخص دوم کشور است ایجاد می شوند.
زیرا به همان میزان که از حمایت و همدلی مردم در امر اداره کشور کاسته شود ، به همان میزان از دست یابی به اهداف خرد و کلان انقلاب اسلامی ناتوان خواهیم شد.
داشتن خلاقیت فکری و اجرایی در نظام اداره کشور و تأسیس نهادهای مختلف امری بسیار ضروری است.این امر با سن رییس جمهور ارتباطی تنگاتنگ دارد و ملاک قرارندادن این خصوصیت ممکن است در نهایت منجر به مشکلاتی گردد که به آن ها به صورت اجمالی اشاره شد.
پی نوشت‌ها
-----------------------------
1- ر.ک اصل 1 قانون اساسی.
2- صحیفه امام، ج11، ص: 485.
3- بیانات در دیدار با کارگزاران نظام 7 /2 /92.
4- بیانات اولین روز سال جدید در حرم مطهر رضوی 1 /1 /84.
5- اصل 115 قانون اساسی: رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
6- اصل 121 قانون اساسی: رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسه ای که با حضور رئیس قوه قضائیه و اعضاءی شورای نگهبان تشکیل می شود به ترتیب زیر سوگند یاد می کند و سوگندنامه را امضاء می نماید: بسم الله الرحمن الرحیم "من به عنوان رئیس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسئولیتهایی که بر عهده گرفته ام به کار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور، ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هر گونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام قدرتی را که ملت به عنوان امانتی مقدس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.
7- مصوب 5 /4 /64.
8- اصلاحیه قانون انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ 9 /8 /91 به تصویب رسید .لازم به ذکر است این مواد(33و35 پیش نویس) به دلیل مخالف شورای محترم نگهبان به مرحله تصویب نرسید.
لینک کوتاه :
