یادداشت وارده؛
برگزاری انتخابات بطور کلی از دو رکن اجرایی و نظارتی برخوردار است که قبل و بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی در برخی بخش ها مشترک و در برخی تفاوت هایی نموده است که بدان می پردازیم.
امیرحسین اصل زعیم
دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق علیه السلام
برگزاری انتخابات بطور کلی از دو رکن اجرایی و نظارتی برخوردار است که قبل و بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی در برخی بخش ها مشترک و در برخی تفاوت هایی نموده است که بدان می پردازیم:
برگزاری انتخابات پیش از انقلاب اسلامی: ابتنای امور بر دو محور بوده است:
1-امور اجرایی: وزارت کشور
2-امور نظارتی: انجمن نظارت
بر اساس نظام نامه انتخابات اصناف در هر منطقه ای که انتخابات برگزار می شده است انجمنی جهت نظارت بر انتخابات از معاریف طبقات شش گانه ی انتخاب کنندگان آن محل مرکب از شش نفر تحت نظارت موقتی حاکم یا نایب الحکومة همان محل تشکیل می شده است.
انجمن های نظارتی، تحت نظارت حاکم محل، متصدی و مسئول صحت جریان انتخابات حوزه های محلی بوده اند و ترکیب آنها غیرقابل تغییر و غیر قابل انحلال بوده است.
این انجمن ها خود به دسته اصلی تقسیم می شده اند: انجمن های محلی و انجمن های ایالتی
ترکیب انجمن ها: سه نفر از اعضای انجمن ایالتی یا ولایتی به انتخاب خود انجمن + چهار نفر از افراد معروف به امانت و باسواد از طبقات اربعه(علماء + تجار + اصناف + اعیان) که همگی زیر نظر حاکم محلی فعالیت می کرده اند.
مدیریت اجرایی انتخابات بعد از انقلاب اسلامی:
1-امور اجرایی: وزارت کشور
2-امور نظارتی: شورای نگهبان(مذکور در اصل 99 قانون اساسی)
قانونگذار نسبت به متولی اجرایی ساکت است و مشروح مذاکرات قانون اساسی بیان کننده این است که شورای موسسان قانون اساسی به دنبال مردمی کردن امور اجرایی بوده اند که متشکل از معتدمین محلی و هیأت های اجرایی بوده است. یعنی مقصود ایجاد هیأت اجرایی در کنار وزارت کشور با ترکیب اعضای انجمن نظارتی موجود در قوانین پیش از انقلاب بوده است.
مدیریت اجرایی انتخابات در ایران چهارگانه است:
الف) نظارت شورای نگهبان + هیأت نظارت ب) وزارت کشور + هیأت های اجرایی
الف) نهاد نظارتی شورای نگهبان:
1- نظارت استصوابی
2- هیأت مرکزی نظارت – هیأت نظارت استان ها – هیأت نظارت حوزه های انتخابی
کیفیت نظارت شورای نگهبان:
• در پی گزارش وزارت کشور مبنی بر وجود موضوعات قابل بحث و نزاع و .. مورد بررسی قرار می گیرد.
• با اعزام بازرسان مستقل از وضعیت برگزاری انتخابات از جنبه های مختلف نظارت به عمل می آید.
• تعیین ناظر در تمامی هیأت ها و انجمن ها به منظور پوشش دادن تمامی جنبه های نظارتی.
• رسیدگی نهایی به شکایات ناشی از تخلفات و تصمیم گیری به منظور ابطال یا لزوم برگزاری دوباره انتخابات.
ب) نهاد اجرایی
در قانون انتخابات مصوب شورای انقلاب وزارت کشور مامور اجرای این قانون و ناظر بر حسن جریان انتخابات مجلس شورای ملی خواهد بود و بدین منظور می تواند مامورینی جهت بازرسی و نظارت به طور ثابت یا سیار به شعب مختلف اخذ رای اعزام نماید. وزارت کشور می تواند با توجه به گزارشات واصله و بازرسی های معموله، جریان انتخابات یک یا چند حوزه انتخابات را در صورت لزوم متوقف نموده و یا نتیجه اعلام شده آنها را قبل از افتتاح مجلس شورای ملی باطل اعلام نماید و مطابق ماده 52 دستور العمل اجرایی برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی را وزارت کشور تهیه و با تصویب وزیر یا سرپرست وزارت کشور به اجراء می گذارد. ماده 51 قانون مصوب شورای انقلاب در رابطه با مسئولیت وزارت کشور در انتخابات، عیناً در ماده 25 قانون مصوب 1362 مورد تصویب قرار گرفت و همین ماده قانونی عیناً در قانون مصوب سال 1378 ماده 25 مکرر تکرار شد.
1-وزارت کشور
2- هیأت اجرایی مرکز: تشکیل توسط فرماندار یا بخشدار پس از صدور دستور توسط وزارت کشور
(معرفی سی نفر توسط فرماندار یا بخشدار سپس تایید هیأت نظارت شورای نگهبان)(مواد 31 و 32 قانون انتخابات 1378)
پس از صدور دستور شروع انتخابات از طرف وزارت کشور در مرکز هر حوزه انتخابیه ، هیأت اجرایی انتخابات به ریاست فرماندار یا بخشدار مرکز حوزه انتخابیه و عضویت عالی ترین مقام دادگستری، آموزش و پرورش، ثبت احوال و پنج نفر از معتمدین و روحانیون مبارز و آگاه تشکیل می گردد. یک نفر از اعضای شورای شهر در شهرهایی که در شورای شهر در آن تشکیل شده است به انتخاب شورا جزء این پنج نفر می باشند. در قانون مصوب سال 1378 برای تشکیل هیأت اجرایی انتخابات در مرکز حوزه انتخابیه دو قید "ظرف شش روز" و "با حضور هیأت های ناظر شورای نگهبان" اضافه شد.
3- هیأت های اجرایی فرعی
هیأت های اجرایی فرعی بلافاصله پس از انتخابات معتمدین تشکیل جلسه داده و تعداد و محل استقرار شعب ثبت نام و اخذ رأی را تعیین نموده و به وسیله رئیس هیأت اجرایی مرکز حوزه انتخابیه اعلام می دارند. هیأت اجرایی مرکز حوزه انتخابیه پس از تعیین محل های استقرار شعب ثبت نام و اخذ رأی در مرکز حوزه انتخابیه و بررسی و تأیید و تصویب مصوبات هیأت های اجرایی فرعی در مورد تعداد و محل شعب ثبت نام و اخذ رأی نه روز قبل از روز اخذ رأی مبادرت به انتشار آگهی انتخابات، حاوی تاریخ برگزاری انتخابات ، ساعت اخذ رأی، شرایط انتخاب کنندگان، جرائم و تخلفات و مقررات جزایی و محل شعب ثبت نام و اخذ رای در سراسر حوزه انتخابیه می نمایند.
منابع:
------------------
سائلی کرده ده، مجید(1378) سیر تحل قوانین انتخاباتی در ایران، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی
احمدی، علی(1389) انتخابات در ایران، تهران: میزان
بزرگمهری، مجید(1385) بررسی تطبیقی نظام انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری فرانسه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
گزارشات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
سایت شورای نگهبان
قانون جدید انتخابات ریاست جمهوری
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی
منبع: پژوهشکده مجازی حقوق عمومی