بازخوانی حکم حضرت امام خمینی(ره) برای ریاست جمهوری بنی صدر
بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کرده‌اند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغه‌های اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان می‌سازد ومی تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد. در این بخش به بازخوانی حکم ریاست جمهوری سید ابوالحسن بنی صدر، نخستین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
اشاره: بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کرده‌اند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغه‌های اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان می‌سازد ومی تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد. در این بخش به بازخوانی حکم ریاست جمهوری سید ابوالحسن بنی صدر، نخستین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
زمان و مکان
پس از تصویب نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و برگزاری همه پرسی آن، انتخابات ریاست جمهوری، نخستین انتخابات برای گزینش مسئولان نظام اسلامی بود.
پیش از برگزاری این انتخابات، کابینه دولت موقت در ۱۵ آبان ۱۳۵۸ استعفا داده بود، و شورای انقلاب تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، رأساً قوه مجریه را اداره می کرد. در این شرایط «اکبر هاشمی رفسنجانی» متصدی وزارت کشور و متولی برگزاری انتخابات شد. زمان برگزاری انتخابات ۵ بهمن ۱۳۵۸ تعیین شد. داوطلبان فرصت داشتند تا ۸ دی ثبت نام کنند.
در این انتخابات بیش از ۱۲۰ تن برای حضور در رقابت‌ها ثبت نام کردند.
از آنجائی که هنوز شورای نگهبان تشکیل نشده بود، طبق قانون اساسی تائید صلاحیت نامزدها به عهده حضرت امام(ره) گذاشته شد. اما ایشان فرمودند: «با اینکه در این دوره به حسب قانون اساسی مصوب از ناحیه ملت، تصدیق صلاحیت رئیس جمهور و واجد بودن شرایط او به عهده اینجانب است، به واسطه بعضی مصالح و جهات لازمالمراعاة، از آن جمله وضع استثنایی که کشور دارد، لازم است در این امر مهم حیاتی تأخیر نشود. از طرفی شناسایی بیش از ۱۲۰ نفر محتاج به زمانی طولانی است؛ و تأخیر در این حالِ استثنایی به صلاح ملت و کشور نیست، به این جهت و جهات دیگر اینجانب امر صلاحیت و انتخاب را به ملت واگذار نمودم... در دورههای آینده که انشاءاللّه استقرار کامل حاصل شد، به حسب قانون اساسی باید این امر به وسیله شورای نگهبان عمل؛ و آنان هستند که باید تشخیص صلاحیت رئیس جمهور را به حسب موازین قانونی بدهند... اینجانب بنا ندارم از کسی تأیید نمایم، چنانکه بنا ندارم کسی را رد کنم.» (صحیفه امام ، جلد ۱۲، صفحه ۱۱)
وزارت کشور در ۱۵ دی ۱۳۵۸ اسامی ۱۰۶ نامزد را معرفی کرد. در حالی که ۱۸ نفر از داوطلبان به دلایلی از قبیل عضویت در ساواک ، مخدوش بودن شناسنامه، سوابق سوء کیفری و کمبود سن حذف شده بودند. (جمهوری اسلامی، ۱۵دی۱۳۵۸، صفحه ۲) طی روزهای بعد نیز تعدادی از داوطلبان از حضور در رقابت‌ها انصراف دادند. (اطلاعات ، ۲۶دی۱۳۵۸، صفحه ۱) و نهایتاً رقابت اصلی بین ۱۰ داوطلب ادامه یافت.
در آستانه انتخابات هاشمی رفسنجانی، سرپرست وزارت کشور اطلاعیه ای بدین شرح منتشر کرد: «بقرار اطلاع عده ای از ضد انقلابیون بمنظور ایجاد اغتشاش و لطمه زدن به انقلاب اسلامی ایران و احیانا جلوگیری از انجام انتخابات، شروع به جمع آوری شناسنامه های افراد نموده اند.» (اطلاعات ، ۱۷دی۱۳۵۸، صفحه ۱)
اما حضرت امام خمینی (ره) برای جلوگیری از تزریق بی اعتمادی به سلامت انتخابات، در برابر «ادعای تقلب» موضع گرفتند و به وزارت کشور مأموریت دادند چنین شایعاتی را «محو» سازد. دفتر ایشان نیز اطلاعیه‌ای بدین شرح صادر کرد: «بنا به دستور امام خمینی، وزارت کشور موظف است تا افراد ناظر بر صندوق های انتخاباتی در نقاط مختلف کشور را از معتمدین محل و گروههای مختلف قرار دهند تا با کمال دقت بر صندوق ها نظارت نمایند تا زمینه شایعات بعدی بکلی محو گردد.» (بامداد ، ۱بهمن ۱۳۵۸، صفحه ۱)
روز بعد هاشمی به نوعی از ادعای تقلب عقب نشینی کرد و گفت: «ما از پیش این اقدام را کرده ایم و اصولا کلیه ناظران بر صندوق ها از معتمدین و گروه های مختلف خواهند بود.» (اطلاعات ، ۲بهمن ۱۳۵۸، صفحه ۱۱)
در چنین شرایطی ابوالحسن بنی‌صدر با بهره گیری از فضای سنگین تبلیغاتی، توانست اقبال عمومی را کسب کند و از حدود ۱۴ میلیون و ۱۵۰ هزار رأی (بیش از ۶۷ در صد واجدان شرایط رأی دادن) با بیش از ۱۰میلیون و ۷۰۰ هزار رأی به عنوان منتخب ملت شناخته شد. (اطلاعات ، ۹بهمن ۱۳۵۸، صفحه ۲)
در چنین احوالی، بنی صدر گمان می‌کرد در آینده نزدیک با فقدان حضرت امام خمینی (ره) قدرت بلامنازع جمهوری اسلامی خواهد شد. به همین منظور به تکاپو برای تأثیر گذاری بر مجلس افتاد تا قوه مقننه را نیز مطیع خود سازد.
تنفیذ حکم
مراسم تنفیذ حکم آقای بنی صدر ۱۰ روز پس از انتخابات در ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ مصادف با ۱۷ ربیع الاول سال ۱۴۰۰ه.ق و میلاد با سعادت حضرت پیامبر اعظم(ص) برگزار گردید. به علاوه این ایام مصادف با نخستین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و درست یکسال پس از انتصاب آقای بازرگان به عنوان نخست وزیر کابینه موقت بود.
اما مهمتر از آن شرایط نامساعد جسمی حضرت امام خمینی(ره) بود. معظم له به همین دلیل در بیمارستان بستری بودند. چند روز قبل، در ۱۲ بهمن ۱۳۵۸ به مناسبت نخستین سالگرد بازگشت حضرت به میهن اسلامی، مردم یک راهپیمایی و اجتماع پرشور در اطراف این بیمارستان برگزار کردند و از خداوند متعال برای طول عمر ایشان دعا کردند.
متن این حکم در صحیفه امام، جلد دوازدهم، صفحات ۱۴۰- ۱۳۹ درج شده است:
«بسم اللَّه الرحمن الرحیم.
بر اساس آنکه ملت شریف ایران با اکثریت قاطع جناب آقای دکتر سیدابوالحسن بنی صدر را به ریاست جمهوری کشور جمهوری اسلامی ایران برگزیدهاند، و بر حسب آنکه مشروعیت آن باید به نصب فقیه جامع الشرایط باشد، اینجانب به موجب این حکم، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به این سمت منصوب نمودم؛ لکن تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی اسلامی ایران.
از جناب ایشان میخواهم که مسئولیت خطیری که به موجب اراده ملت و بر اساس قانون اساسی به عهده ایشان گذارده شده است همچون امانتی الهی از آن پاسداری نمایند، و به پیمان خود در مقابل خداوند تعالی و خلق وفادار باشند، و با اعتماد به فضل خداوند و اعتماد ملت همچون محوری استوار برای هماهنگی نهادهای مسئول، حمایت از مبانی جمهوری اسلامی، در حوزه اختیارات و مسئولیتهای خود قرار گیرند، و در راه هدف ملت- که آن تداوم بخشیدن به انقلاب اسلامی و استقرار نظام عدل اسلامی است- با تمام توان بکوشند، و خداوند متعال را ناظر و حاضر دانند، و به وظیفه سنگینی که به عهده گرفتهاند قیام کنند.
و از قشرهای مختلفه ایران خصوصاً متفکران و دانشمندان و احزاب اسلامی و سیاسی و قوای انتظامی میخواهم که در این لحظات حساس که بر کشور میگذرد با حسن نیت از ایشان و دولت اسلامی پشتیبانی نمایند، و از تفرقه و اختلاف و کارشکنی بپرهیزند؛ و تا ایشان بر محور عدل اسلامی عمل می‌کند و جانبدار مستمندان و مستضعفان هستند و از اعمال شِبه طاغوت اجتناب میکنند از همکاری و معاونت دریغ ننمایند.
از خداوند تعالی توفیق ایشان را در راه خدمت به بندگان خدا و به کشور اسلامی خواستارم. والسلام علی عباداللَّه الصالحین.
عید پر برکت ولادت با سعادت ختمی مرتبت.
۱۵ بهمن ۵۸- ۱۷ شهر ربیع الاول ۱۴۰۰ روح اللَّه الموسوی الخمینی»
پرهیز از «حب دنیا»
در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری آقای بنی صدر که با حضور اعضای شورای انقلاب برگزار گردید، حضرت امام خمینی(ره)، نکاتی را هم ایراد کردند که ضمن شرح و بسط محتوای حکم، هشدار ایشان نسبت به انحرافات احتمالی رئیس جمهور را آشکار می‌ساخت.
ایشان فرمودند: «من یک کلمه به آقای بنی صدر تذکر میدهم، که آن یک کلمه تذکر برای همه است: «حبّ الدنیا رأس کلّ خطیئة» (دوستی دنیا، منشأ همه خطاها است. اصول کافی، ج ۲، ص ۱۳۱ و ۳۱۵) هر مقامی که برای بشر حاصل می‌شود، چه مقامهای معنوی و چه مقامهای مادی روزی گرفته خواهد شد و آن روز هم نامعلوم است. توجه داشته باشند همه... که مقامْ آنها را مغرور نکند. مقام رفتنی است و انسان در حضور خدای تبارک و تعالی ماندنی است. من از آقای بنی صدر میخواهم که مابین قبل از ریاست جمهور و بعد از ریاست جمهور در اخلاق روحیشان تفاوتی نباشد. تفاوت بودن دلیل بر ضعف نفس است.»
(صحیفه امام. ج ۱۲. ص ۱۴۱)
معظم له البته دیگران را نیز ضمن توصیه مشابه به پرهیز از غرور، به همکاری با رئیس جمهور فراخواندند تا او بتواند به خوبی از عهده مسئولیت خویش بر آید: «من از همه کسانی که در مقامی هستند... میخواهم که به مقامات خودشان مغرور نباشند، و در راه اعتلای اسلام و اعتلای ملت مسلمان و اعتلای کشور ایران کوشا باشند. و اینطور نباشد که به واسطه تقدم و تأخر یک نفر یا چند نفر موقتاً اسباب این بشود که کناره گیری کنند و یا خدای نخواسته، مخالفت و کارشکنی...» (صحیفه امام، ج۱۲، ص ۱۴۲)
بررسی اجمالی
در صدر حکم برداشت می‌شود که حضرت امام خمینی(ره) «مشروعیت» رئیس جمهور را متکی به «نصب فقیه جامع الشرایط» می‌دانند. با این وصف اذعان می کنند که «لکن تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی.»
سپس حضرت امام خمینی(ره) «مسئولیت» بنی صدر را «همچون امانتی الهی» می دانند که باید از آن پاسداری شو و به «پیمان» خود در مقابل خداوند و خلق «وفادار» باشد و «همچون محوری استوار» برای «هماهنگی نهادهای مسئول» و «حمایت از مبانی جمهوری اسلامی» در حد اختیار و مسئولیت خود و «تداوم انقلاب اسلامی» و استقرار «نظام عدل اسلامی» بکوشد.
می دانیم که حضرت امام خمینی(ره) به نبی صدر رأی نداده بودند. این امر را معظم له در نامه ۶ فروردین ۱۳۶۸ اذعان کردند. اما در حالی که بنی صدر حتی رئیس جمهور مطلوب ایشان نبود، طبق نص صریحی که در حکم او آوردند؛ اقشار مردم، متفکران، دانشمندان و احزاب و قوای انتظامی را نیز به «حسن نیت» در قبال بنی صدر فراخواندند و آنان را به پرهیز از «تفرقه و اختلاف و کارشکنی» تشویق کردند تا او بتواند با عمل بر محور عدل اسلامی، جانبدار مستمندان و مستضعفان باشد.
در مراسم تنفیذ حکم بنی صدر نیز حضرت امام خمینی (ره) در صدر بیاناتشان او و دیگران را به استناد حدیث شریف «حبّ الدنیا رأس کلّ خطیئة»به پرهیز از غرور فرا می خوانند و هشدار می دهند که مبادا «مابین قبل از ریاست جمهور و بعد از ریاست جمهور در اخلاق روحیشان تفاوتی» رخ دهد. سپس مجدداً دیگران را به همکاری با رئیس جمهور دعوت کردند.
پیش بینی هوشمندانه
از فراز نخستین بیانات حضرت امام خمینی (ره) در مراسم تنفیذ حکم بنی صدر، پیش بینی هوشمندانه‌ای دیده می شود و آن پرهیز از «حب دنیا» و «غرور» است. هشداری که اگر او بدان توجه می کرد کارش در پایان خرداد ۱۳۶۰ به عزل نمی کشید.
این فراز از بیانات حضرت امام خمینی (ره) را می‌توان با فرازی از بیانات معظم له در مراسم تنفیذ حکم دومین رئیس جمهور (شهید رجائی) در ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ تکمیل کرد:
«امروز باید همان طوری که در سابق به رئیس جمهور سابق (بنی صدر) بعضی مطالب را تذکر دادم، به آقای رجائی هم تذکراتی بدهم که قضیه مقام و ریاست هرچه باشد، این وقتی که نظر انسان یک نظر محدود دنیایی باشد، این مقامات، انسان را از خودش بیخود می‌کند، اینها را مقام میداند... ما اگر بندگی خدا را بپذیریم و قلب ما منور بشود به نور بندگی خدا و عبودیت، این امر ناچیزی که به حساب در عالم نمیآید، در ما تأثیر نباید بکند... چرا باید انسان قبل از ریاست جمهور و بعدش فرق بکند؟ مگر ریاست جمهور چه هست؟ کسی که دلش به نور توحید روشن است مگر عالم چه هست؟ همه عالم چه هست؟... اگر شما ملاحظه کردید در نفس خودتان... دیدید که این مقامی که خدای تبارک و تعالی، مردم را دلشان را متوجه کرده است به شما و به شما رأی دادهاند، این مقام شما را محکوم خودش می‌کند و شما مرکوب او و او راکب شما هست، بروید خودتان را تصفیه کنید و بدانید این را که با دست خودتان- خدای نخواسته- خودتان را در دنیا و آخرت تباه نکنید...» (صحیفه امام، ج۱۵، ص ۷۸ به بعد)
منبع: خبرگزاری ایرنا
لینک کوتاه :
