یادداشت وارده؛
آیا رسانه‌های اصلاح‌طلبان به تحریم نامرئی انتخابات روی آورده‌اند؟
طی هفته‌های منتهی به «انتخابات مجلس نهم» همه جریان‌ها و گروه‌ها می‌کوشند در این رقابت داغ سهیم شده و با جلب توجه افکار عمومی به خود، تنور انتخابات را گرم کنند. اما در این میان رفتار رسانه‌های متعلق به جریان اصلاح‌طلب تا حد زیادی در خور تأمل است؛ به‌گونه‌ای که گویی مسأله‌ی انتخابات در آن‌ها به کلی به فراموشی سپرده شده است!
سلمان مبشر؛
طی چند روز مانده به برگزاری انتخابات مجلس نهم، جریان‌های سیاسی و نامزدهای فعال می‌کوشند با انواع و اقسام تبلیغات و فعالیت‌های رسانه‌ای و عمومی رأی مردم را به سمت خود جلب نمایند و در چنین شرایطی افزایش مشارکت عمومی مهم‌ترین نتیجه‌ی اقدام تمامی رقبای عرصه‌ی انتخابات است. تنور گرم انتخابات علاوه بر آن که مفید اعتبار و منافع ملی است، فرصتی برای جریان‌ها و نامزدهاست تا بتوانند بخت خود را جهت کسب اقبال عمومی بیازمایند. در این میان رفتار رسانه‌های متعلق به جریان اصلاح‌طلبان بازگشت‌گرا در چند هفته‌ی منتهی به انتخابات در خور تأمل است. در این گزارش تحلیلی تلاش خواهد شد تا از ابعاد جهت‌گیری رسانه‌ای این جریان رمزگشایی گردد.
در چند ماه منتهی به روزهای اخیر، انتخابات و فعالیت‌های پیرامون آن، به مهم‌ترین رویکرد جریان‌های سیاسی داخل تبدیل شده بود. بحث بر سر حضور یا عدم حضور در این عرصه، چگونگی حضور، ائتلاف یا حضور انفرادی و نیز احراز و عدم احراز صلاحیت‌ها در مراجع قانونی به مهم‌ترین موضوع اصلی محافل سیاسی و رسانه‌ای بدل شده بود با این حال جریان خاص سیاسی که با عنوان «اصلاح‌طلبان» از جریان فتنه‌ی 88 خود را جدا نمود تا در فرصت‌های آینده به عرصه‌ی قدرت بازگردد، رویکرد خاصی در خصوص انتخابات مجلس نهم در پیش گرفته است.
زمانی که از شروط «خاتمی» برای شرکت در انتخابات سخن گفته می‌شد، به روشنی معلوم بود که نظام زیر بار مطالبات غیرقانونی این جریان نخواهد رفت و از همین رو، چندی بعد شنیده شد که این جریان راهبرد دو وجهی «تحریم ظاهری» و «مشارکت پنهان و سفید» را برگزیده است تا هم شکست خود را در جذب اقبال عمومی پنهان سازد و هم شانس حضور در قوه‌ی مقننه را ازدست ندهد. اما در واپسین روزهای متنهی به برگزاری انتخابات، رویکرد خاصی در خصوص انتخابات مجلس نهم در دستور کار رسانه‌های متعلق به این جریان قرار گرفت. نیم نگاهی به صفحه‌ی اول روزنامه‌های اصلاح‌طلبان نظیر «شرق»، «اعتماد»، «آفتاب یزد»، «همبستگی»، «فرهنگ آشتی»، «فرهیختگان»، «اسرار»، «مردم سالاری» و برخی پایگاه‌های اینترنتی این جریان نشان می‌دهد که کوچک‌ترین نقشی در گرم کردن تنور انتخابات نداشته و حتی در مواردی در جهت عکس این مهم اقدام نموده‌اند. برای اثبات این مدعا و به صورت نمونه در یک مطالعه‌ی موردی، صفحه‌ی نخست دو روزنامه‌ی «شرق» و «اعتماد» در طول بازه‌ی زمانی دو هفته‌ی اخیر مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در ادامه می‌آید:
الف) روزنامه‌ی شرق
24/11- در صفحه‌ی اول این روزنامه هیچ مطلبی در خصوص انتخابات و رقابت‌های انتخاباتی دیده نمی‌شود.
25/11- «بازگشت هیأت نظارت بر اجرای قانون اساسی» و «به زندان رفتن مدیر مسؤول روزنامه‌ی ایران» در تیتر یک و دو این روزنامه جاخوش کرده‌اند و باز هم هیچ اثری از مسأله‌ی انتخابات در صفحه‌ی نخست این روزنامه دیده نمی‌شود.
26/11- بالاخره این روزنامه تصمیم می‌گیرد به انتخابات بپردازد، با این حال نه اصل موضوع انتخابات، بلکه موضوع حاشیه‌ای را برگزیده و با انتشار گزارش جلسه‌ی انتخاباتی جریان انحرافی، به نقل از رییس جمهور تیتر می‌زند: «انتقاد از هزینه‌ی میلیاردی نامزدهای انتخابات»
27/11- «5 مفسد فی‌الارض در پرونده‌ی فساد مالی» و «انتخابات» البته نه در ایران بلکه «همه پرسی در سوریه» تا آن اندازه برای مسؤولان این روزنامه مهم بوده‌اند که باز هم مسأله‌ی انتخابات مجلس نهم در این روزنامه به فراموشی سپرده شود!
29/11- در آغازین روز هفته‌ی جدید، باز هم مسایلی هم‌چون «انتقاد وزیر اطلاعات از واکنش‌ها به نوسانات بازار: برخی خودی‌ها میلیاردی سکه خریدند» و «استعفای رییس جمهور آلمان» سبب می‌گردد روزنامه‌ی شرق این نکته را که کم‌تر از 2 هفته تا انتخابات مانده است را فراموش کند!
30/11- در حالی که تیتر یک «پرونده‌ی بزرگ‌ترین اختلاس تاریخ ایران گشوده شد: 12000صفحه برای میلیارد تومان» در صفحه‌ی نخست این روزنامه توجه مخاطب را جلب می‌کند، در تیتر دو باز هم مسأله‌ی حاشیه‌ای از رقابت‌های انتخاباتی توجه تحریریه‌ی این روزنامه را چنان جلب نموده که نوشته است: «علی مطهری: اگر اصول‌گرایی این است، من نیستم»
1/12- تیتر «افزایش یارانه‌ی نقدی و گرانی انرژی» که اشاره به فاز دوم اجرای هدفمندی یارانه‌ها دارد در تیتر یک روزنامه به چشم می‌خورد و هیچ اشاره‌ای به مسأله‌ی انتخابات به چشم نمی‌خورد!
2/12- بازگشت بازرسان آژانس و مصاحبه با یک خواننده‌ی پاپ از موضوع انتخابات مهم‌تر قلمداد شده و باز هم انتخابات فراموش!!! البته به صورت حاشیه‌ای و در گوشه‌ی صفحه «حمایت علی مطهری از نامه‌ی هاشمی رفسنجانی» به چشم می‌خورد بی آن که از تیتر این مطلب روشن شود که این اظهارات در یک مناظره‌ی انتخاباتی بیان شده است!
3/12 - «مجازات فرد هتاک به فائزه هاشمی» به صورت درشت در وسط صفحه‌ی این روزنامه جا خوش کرده و بازهم اثری از انتخابات مجلس نیست!
4/12 - در حالی که تبلیغات نامزدهای انتخاباتی آغاز شده است، با این حال «توصیه‌های برژینسکی به اوباما درباره‌ی ایران» و نامه‌ی یکی از هنرپیشه‌های فیلم «جدایی نادر از سیمین» به کارگردان این فیلم آن قدر ارزش خبری یافته‌اند که انتخابات از صفحه‌ی نخست این روزنامه کنار رفته است!
6/12 - در حالی که کم‌تر از یک هفته به برگزاری انتخابات مجلس مانده است و فضای شهر از تبلیغات نامزدها پر شده است، تیترهای «اوباما: تنش با ایران، نفت را گران کرد»، «درخواست آتش‌بس فوری در سوریه» صفحه‌ی نخست این روزنامه را گرفته‌اند و باز هم کوچک‌ترین اشاره‌ای به انتخابات نشده است!
7/12- «مخالفت شورای نگهبان با تشکیل هیأت نظارت بر قانون اساسی» تیتر یک روزنامه را به خود اختصاص داده است و در تیتر دوم می‌خوانیم «انتخابات آزاد، پیش‌شرط مذاکره» که البته به انتخابات بحرین اشاره دارد و نه انتخابات ایران!!!
8/12- در حالی که تنها 4 روز به انتخابات باقی است، این روزنامه بالاخره در حدی بسیار ضعیف و البته حاشیه به انتخابات توجه کرده و به «مناظره‌ی داغ علی مطهری و محمود نبویان» و «باهنر: مجلس نتوانست دولت را سر خط بیاورد» پرداخته است که بیش از آن که هیجان انتخاباتی را برانگیزاند، فضای شکاف درون اصول‌گرایان و اختلافات دولت و مجلس را تداعی می‌کند!
ب) روزنامه‌ی اعتماد
24/12 - «تحلیل روابط و منازعات فرصت طلبان سیاسی» عنوان تیتری است که برای مناظره‌ی «افروغ و مطهری با رسایی و سالک» برگزیده شده است و در آن بیش‌تر کوشیده شده است تا بخشی از اصول‌گرایان فرصت طلب قلمداد شوند بی آن که به موضوع اصلی انتخابات پرداخته شود!
25/12- با عکسی تمام صفحه از دادستان کل کشور تنها به پرونده‌ی فساد اخیر مالی پرداخته شده است!
29/12- تیتر یک به «پشت پرده‌ی هدفمندی اجرای یارانه‌ها» اختصاص داده شده است و البته به نقل از «غلام‌حسین الهام» در تیتر دوم آورده شده است: «ورود رقبای احمدی نژاد به مجلس کشور را دچار بحران می‌کند» که روشن است بیش از آن که این تیتر تنور انتخابات را گرم کند، اختلاف‌های میان دولت و مجلس را تداعی می‌نماید!
30/12- «سلطان رشوه در دادگاه» که به پرونده‌ی فساد بانکی اشاره دارد و «محسن رضایی: جناح اصول‌گرا در روزهای آخر عمر است» در صفحه‌ی نخست این روزنامه مشاهده می‌گردد که تیتر دومی در راستای اختلاف‌های درون اصول‌گرایان است. البته در گوشه‌ای از صفحه به صورت خیلی ریز جمله‌ی «در انتظار کرسی‌های ...» به چشم می‌خورد که زیرکانه کلمه‌ی مجلس حذف شده و خواننده باید با مراجعه به پایین صفحه متوجه شود که این یادداشت در خصوص انتخابات مجلس است.
1/12- در حالی که کم‌تر از 2 هفته به برگزاری انتخابات مانده است، از نظر این روزنامه تنها «دیدار پر حاشیه‌ی آقای وزیر با بخش خصوصی» که اشاره به تنش در جلسه‌ی وزیر اقتصاد با نمایندگان بخش خصوصی دارد مهم است و کوچک‌ترین اشاره‌ای به در پیش بودن انتخابات مجلس و رقابت‌های آن نمی‌گردد!
2/12- در حالی که تیتر اول این روزنامه به «تحلیل روزنامه‌ی دولت از پرونده‌ی فساد بانکی» اختصاص دارد، بالاخره در تیتر دوم اشاره‌ای ضمنی و البته هدفمند به مسأله‌ی انتخابات می‌گردد و به نقل از «علی مطهری» می‌نویسد: «نگرانی از مهره چینی برای انتخابات» که روشن است که بیش از آن که در خصوص انتخابات امیدبخش باشد، ناامیدکننده است!
3/12- تیتر بزرگ «اعتراف به اشتباه» به این جمله اشاره دارد که «احمدی نژاد: زمانی برداشت بنده این بود که نیازی به وجود هیأت نظارت بر اجرای قانون اساسی نیست» و البته در تیتر دوم به نقل از هاشمی رفسنجانی آمده است: «اگر مسؤولان انتخابات جناحی عمل کنند، زمین خواهیم خورد» که در راستای همان خط رسانه‌ای روز گذشته‌ی این روزنامه-نگرانی از سلامت انتخابات - است!
4/12- تنها اشاره‌ای که در این روز در خصوص مسأله‌ی انتخابات– آن هم یک نکته‌ی حاشیه‌ای- شده است در جمله «وقتی میرتاج الدینی هم مجلس را در رأس امور نمی‌داند؛ نوک پیکان حملات دولت علیه بهارستان» در قسمت پایین صفحه‌ی اول دیده می‌شود که همان خط رسانه‌ای تشدید شکاف دولت و مجلس را تداعی می‌کند.
6/12- از چینش تیترهای این روزنامه روشن می‌گردد انتخابات فدراسیون فوتبال برای این روزنامه به مراتب مهم‌تر از انتخابات مجلس قلمداد شده و البته در قسمت پایین صفحه با تیتر «مجلس اکابر نیست» به موضوع اختلاف‌های داخلی اصول‌گرایان و پاسخ لاریجانی به مخالفان پرداخته شده است.
7/12- این روز هم کوچک‌ترین اشاره‌ای به مسأله‌ی انتخابات و رقابت‌های آن در صفحه‌ی اول نگردیده است.
8/12- «احتمال ابقای هاشمی در مجمع تشخیص»، «پاسخ لاریجانی به مخالفان» در حالی تیتر یک و دو روزنامه را به خود اختصاص داده‌اند که تیتر دوم مشابه روزهای پیش، بیش از آن که فضای گرم انتخاباتی را تداعی کند، اختلاف اصول‌گرایان را پر رنگ جلوه می‌دهد!
نتایج بررسی:
با مروری بر صفحه‌ی نخست این دو روزنامه که اتفاقاً از روزنامه‌های پرتیراژ این جریان هستند، می‌توان از خط رسانه‌ای این جریان در مقطع انتخابات مجلس نهم رمزگشایی نمود. به نظر می‌رسد محورهای خط رسانه‌ای این جریان چنین باشد:
1- تحریم نامرئی انتخابات:
همان‌گونه که در بررسی موارد نشان داده شد، روزنامه‌ی «شرق» طی فعالیت دو هفته‌ی اخیر خود تنها در سه مورد به موضوعات مربوط به انتخابات -آن هم در حد حواشی کم ارزش- پرداخته است و روزنامه‌ی «اعتماد» نیز همین منوال تا حدودی را دنبال نموده و اگر هم مواردی از انتخابات در صفحه‌ی اول این روزنامه مشاهده می‌گردد یا تشریح اختلاف‌های اصول‌گرایان است و یا نگرانی در مورد سلامت انتخابات! با این اوصاف می‌توان گفت اصلاح‌طلبان که امید چندانی به کسب موفقیت در انتخابات پیشِ رو ندارند و از طرفی شانس زیادی برای کاندیداهای سفید و متعادل خود نیز قائل نیستند، تنها به کاهش مشارکت عمومی امید بسته‌اند و از این رو رسانه‌های این جریان در جهت کم رونق جلوه دادن انتخابات حتی کاندیداهای نزدیک به جریان اصلاحات را نیز بایکوت کرده‌اند. با این تفاصیل می‌توان گفت نوعی خط تحریم نامرئی انتخابات در دستور کار رسانه‌های این جریان است تا هم هزینه‌ی تحریم آشکار انتخابات - که همانا فاصله گرفتن بیش‌تر از قدرت است- را نپردازند و هم علت عدم موفقیت خویش را در فردای پس از انتخابات توجیه نمایند. در این بین این احتمال قوی وجود دارد که در صورت مشارکت قابل توجه مردم-که برآوردها نیز چنین چیزی را نشان می‌دهند- آنان منکر هرگونه تحریم شده و خود را همراه با جریان ملت بروز دهند!
2- سیاه نمایی از وضعیت کشور:
برجسته سازی برخی مشکلات هم‌چون وضعیت بازار، تحریم‌های خارجی، فساد بانکی، اختلاف‌های میان مسؤولان و ... همه و همه در راستای سناریوی سیاه نمایی و نابسامان نشان دادن کشور در حالی دنبال می‌گردد که پیش از این نیز در فتنه‌ی 88 شاهد همین رویکرد رسانه‌ای جریان فتنه بودیم. این رویکرد علاوه بر آن که به دنبال ناامیدسازی مردم از آینده‌ی سیاسی اجتماعی خود و به دنبال آن کاهش مشارکت عمومی است، می‌کوشد آرای رأی دهندگانی که مُصِر به شرکت در انتخابات هستند را به سمت کاندیداهای همسو با جریان فتنه سوق دهد.
3- تشکیک در سلامت انتخابات:
مهم‌ترین ابزار رسانه‌های نظام سلطه و برخی رسانه‌های همسوی داخلی در جلوگیری از الگوسازی از نظام مردم‌سالار دینی حاکم بر جمهوری اسلامی ایران، ناسالم و ناکارآمد جلوه دادن سازوکارهای سیاسی اجتماعی آن از جمله انتخابات است. در این بین در شرایطی که ملت‌های کشورهای گوناگون منطقه چشم به فرآیند مردم‌سالار و دینی انتخابات ایران دوخته‌اند، این جریان‌ها با تشکیک در سلامت انتخابات و نیز کاهش مشارکت عمومی می‌کوشند در فرآیند این الگوگیری خدشه ایجاد کنند. از سویی اصحاب خارج نشین فتنه که بازی خود را باخته می‌بینند، با فرافکنی ادعا می‌کنند در صورت اعلام مشارکت بالا قطعاً نتایج غیرواقعی است. در چنین شرایطی بعید نیست رسانه‌های همسو با اینان در داخل به دنبال تقویت این ادعا و نیز مهیا نمودن فضا برای چالش‌های ضدامنیتی احتمالی آینده باشند!(*)
*سلمان مبشر؛ پژوهشگر مسایل راهبردی
منبع: پایگاه تحلیلی تبیینی برهان
لینک کوتاه :
