دکتر اسماعیلی:
در برخورد با رسانه‌ها باید جرم‌انگاری را کنار بگذاریم
محسن اسماعیلی در رونمایی از کتاب «حقوق مطبوعات در جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا» گفت: در برخورد با رسانه‌ها باید جرم‌انگاری را کنار گذاشته و با پیش آمدن هر سوء‌تفاهمی جریان شکایت و دادگاه راه نیندازیم. پیشنهاد ما در این کتاب این است که به سمت رفتارهای غیرقضایی و غیرکیفری برویم.
به گزارش خبرنگار مهر، مراسم رونمایی از کتاب «حقوق مطبوعات در جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا» نوشته محمد سرشار، پیش از ظهر امروز دوشنبه 24 بهمن با حضور محسن اسماعیلی حقوقدان و عضو شورای نگهبان و سرشار، نویسنده اثر در سرای روزنامه‌نگاران ایران برگزار شد.
اسماعیلی در این برنامه گفت: مطبوعات نماد رسانه‌ها در دنیای امروز هستند و بسیاری از قواعد، قطعنامه‌ها و کنوانسیون‌ها در سطح بین‌المللی و قوانین در سطح داخلی برایشان وجود دارد و اتفاقا جزو بحث برانگیزترین مباحث در زمینه حقوق هستند. خوشبختانه به رغم تحولی که در فناوری اطلاعات اتفاق افتاده است و با وجود تولد رسانه‌های نوظهور که به آن‌ها عادت کرده‌ایم و البته مبارک هم هستند، مطبوعات توانسته‌اند ضریب نفوذ خود را حفظ کنند و از دایره تاثیرگذاری خارج نشوند.
وی افزود: جنجال‌برانگیز بودن قوانین مطبوعاتی به این دلیل است که مطبوعات همیشه تاثیرگذارند چه در عرصه سیاست، چه فرهنگ و چه اجتماع. وقتی مولفه‌‌ای با این مشخصات وجود دارد، طبیعتا نظرها درباره‌اش مختلف هستند. در کشور ما هم وضع به همین گونه است. اما یک نکته مهم این است که ایرانی‌ها با وجود همه خوبی‌ها و نکات قوت، دارای اشکال افراط و تفریط هستند. این افراط و تفریط در همه حوزه‌ها وجود دارد و در حوزه مطبوعات هم جریان دارد. افراط و تفریط در عرصه مطبوعات باعث شده است که از یک طرف شاهد سخت‌گیری‌هایی باشیم که به مطبوعات لطمه می‌زنند و از طرف دیگر هم شاهد رفتارهایی به نام آزادی باشیم که دشمن واقعی آزادی در مطبوعات هستند.
همیشه زمانی به دنبال تجدیدنظر در قانون مطبوعات بودیم که کشور دچار بحران بوده است
این حقوقدان در ادامه گفت: من برای تهیه جزوه‌ای، نگاهی به تاریخ قانون‌گذاری در کشورمان داشتم و تمام تحولاتی را که در حوزه قانون‌گذاری مطبوعات در کشور رخ داده بود، بررسی کردم. با این بررسی متوجه شدم که در کشور ما قانون مطبوعات همیشه در مواقع بحرانی مورد تجدید نظر واقع شده است. این قانون 5 یا 6 بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است. این که می‌گویم 5 یا 6 بار به دلیل اختلاف نظری است که در این زمینه وجود دارد. این قانون بارها اصلاحیه خورده و متمم و مکمل به آن افزوده شده است که بعضی وقت‌ها این اضافات خود به اندازه قانون مطبوعات گسترده بودند.
اسماعیلی ادامه داد: ما همیشه زمانی به دنبال بازنگری در قانون مطبوعات رفته‌ایم که از نظر زمانی نقطه عطف سیاسی و بحران بوده است. مثل زمانی که مصدق نخست وزیر شد یا زمانی که با کودتا سقوط کرد. مثال دیگر زمان قبل از پیروزی انقلاب است که دولت‌های متعددی که سر کار می‌آمدند، شعار بازنگری در قانون مطبوعات را می‌دادند. بعد از انقلاب در سال 64 هم این قانون تغییر پیدا کرد و من در آن جزوه اظهار نگرانی کردم که هروقت خواسته‌ایم در این قانون بازنگری کنیم، دچار بحران بوده‌ایم و نتوانسته‌ایم میان حقوق و مزایا تعادل برقرار کنیم. به همین دلیل هم دولت در برنامه چهارم توسعه مکلف شد لایحه بازنگری شده قانون جامع رسانه‌ها را بنویسد و به مجلس ارائه بدهد.
وی افزود: من آن زمان هم تاکید کردم که چنین کاری باید با صبر و طمانینه انجام شود و حداقل دو الزام دارد. اول این که حتما باید با مشارکت روزنامه‌نگارانی که این حرفه را با گوشت و پوست خود احساس کرده‌اند، نوشته شود تا کاربردی باشد. چون ما قانون نمی‌نویسیم که کاربردی نباشد و به آن عمل نکنیم. دومین الزام این که باید از تجربه سایر کشورها استفاده کنیم. چون چشم‌پوشی از آن‌چه که با تجربه بشری به دست آمده، کار عاقلانه‌ای نیست. این کار به آهستگی در حال انجام است و یکی از همین کارهای خوبی هم که در این مسیر انجام شده، کتابی است که در این برنامه رونمایی می‌شود.
باید نظام حقوق مطبوعات را بر اصل آزادی بنا کنیم
این استاد دانشگاه گفت: به یاد دارم که آقای سرشار زمانی که می‌خواست پایان‌نامه انتخاب کند و این موضوع را با هم انتخاب کردیم، فکر کردم این کتاب می‌تواند بخشی از پازل آن مسیری باشد که باید با صبر و حوصله طی شود. در این زمینه رساله و پایان‌نامه‌های دیگری هم نوشته شد ولی این کتاب جزو برجسته‌ها شد. من در بررسی پایان‌نامه‌ها سخت‌گیر هستم و گاهی در پایان‌نامه‌ها دست می‌برم. اما در پایان‌نامه سرشار از لحاظ ادبی و فنی کمتر دست بردم. البته این کتاب می‌تواند اشکال و کمبود داشته باشد چون از گام‌های اول محسوب می‌شود. اما آن‌چه برای من مهم بود و سرشار هم آن را متوجه شد، این بود که باید نظام حقوق مطبوعات را بر اصل آزادی بنا کنیم. گفتن این موضوع آسان است، شنیدن آن شیرین است و رویایش دست یافتنی؛ اما نتوانسته‌ایم بر آن جامه عمل بپوشانیم.
اسماعیلی در ادامه گفت: باید با تمام وجود حس کنیم که آزادی بیان یک ضرورت است. به این معنی که نیاز اساسی است و پیشرفت بدون آن حاصل نمی‌شود. کتاب سرشار آغاز خوبی برای این کار است. سرشار در پایان‌نامه‌اش یک جمله نوشته بود که کنارش احسنت نوشتم و آن جمله این بود: «هدف اصلی این انقلاب، تامین آزادی است.» این یک ضرورت است و خوشبختانه با پیگیری‌هایی که شد قوانین خوبی تصویب شدند و با کمال تاسف و حسرت باید بگویم که بسیاری از رسانه‌ای‌های کشور از این قانون‌ها غافل‌اند. قانون دسترسی و انتشار آزادانه اطلاعات در سال 88 با فراز و نشیب‌های زیاد بالاخره تصویب شد. این قانون نقصان‌هایی هم دارد ولی خود رسانه‌ای‌ها گفتمانی درباره‌اش ترتیب ندادند، بررسی نکردند و بهره‌برداران اصلی که خبرنگاران باشند، نپرسیدند چرا این قانون اجرا نمی‌شود؟
وی افزود: در این قانون حق شکایت برای خبرنگاران و حق دسترسی به اطلاعات و اسناد برای خبرنگاران پیش‌بینی شده و جالب است که وقتی برای یک برنامه گفتگو به تلویزیون رفتم، با بحث درباره این قانون، مجری برنامه با تعجب از من پرسید: مگر چنین قانونی داریم؟ به نظرم دلیل این مسائل و مشکلات این است که هنوز خودمان به آزادی بیان و آزادی نقد اعتقاد نداریم. آزادی بیان ممکن است با برخی سو‌ء‌استفاده‌هایی همراه باشد ولی این مشکل در مقابل برکات آزادی نقد و آزادی بیان، ناچیز است و می‌توان آن را نادیده گرفت. سرشار توانست این نکته را به خوبی در کتابش پیگیری کند و رهایش نکند.
اگر معتقدیم اصحاب رسانه، اصحاب فرهنگ‌اند نیازی به این برخوردها نیست
این حقوقدان گفت: ما برای سیاست جنایی هم تمهیداتی اندیشیدیم و واکنش‌های غیرکیفری و غیردولتی را در جرایم مطبوعاتی ترجیح دادیم. مثلا چه‌قدر خوب است که یک شورای حل اختلاف داشته باشیم تا اگر جرمی در مطبوعات صورت گرفت، قبل از این که به فضاهای غیردوستانه بکشد، حل و فصل شود. تا می‌شود جرم‌انگاری را کنار بگذاریم چرا به محض این که سوء‌تفاهمی پیش بیاید، باید جریان شکایت و دادگاه راه بیاندازیم؟ پیشنهاد ما در این کتاب این بود که به سمت رفتارهای غیرقضایی و غیرکیفری برویم. اگر معتقدیم اصحاب رسانه، اصحاب فرهنگ و اندیشه هستند، نیازی به این گونه برخوردها نیست. البته استثناهایی هم وجود دارد ولی با وجود استثناها آیا هر دادگاهی صلاحیت رسیدگی به جرایم مطبوعاتی را دارد؟
اسماعیلی درباره کتاب سرشار گفت: سرشار در این کتاب از حقوق مطبوعات در آمریکا به خوبی نمونه‌برداری کرده است. مزیت دیگری که پایان‌نامه سرشار داشت و اکثر دانشجوهای امروز ندارند این است که مطالب را خلاصه کرده و در جدول و نمودار آورده است. با سرشار یک شوخی داشتم و می‌گفتم آینده خوبی داری، به شرط این که بازیگوشی را کنار بگذاری و فقط در این حوزه کار کنی. چون کارهای اجرایی زیادی هم به عهده دارد.
در ادامه این برنامه، کتاب «حقوق مطبوعات در جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا» با حضور محمد مهدی انصاری مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، اسماعیلی و سرشار رونمایی شد.
لینک کوتاه :
