نظرات استدلالی شورای نگهبان در بررسی لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)
راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2)
1- مقدمه
لایحه «موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2)» که بنا به پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به هیأت وزیران ارائه شده بود، در تاریخ 2/8/1389 در این هیأت به تصویب رسید و برای طی تشریفات قانونی و تصویب در مجلس شورای اسلامی به این نهاد ارسال شد. در مقدمه توجیهی این لایحه آمده است: با عنایت به اهمیت شناخت میراث فرهنگی ناملموس در ترویج احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری و با توجه به وابستگی متقابل و ریشه دار آن با میراث فرهنگی ملموس و طبیعی و نظر به نقش دولت های عضو کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس- مصوب 2003- در ترویج مطالعات علمی، فنی و هنری و روش های تحقیق با قصد حراست از میراث یاد شده، به ویژه موارد در معرض خطر و اقدام به تأسیس مؤسسات مستندسازی میراث فرهنگی ناملموس و تسهیل دسترسی به آنها و به منظور بهره مندی از اهداف تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) در تقویت ظرفیت ها و همکاری در منطقه برای شناسایی، فهرست کردن، مستندسازی و مطالعه میراث فرهنگی ناملموس به منظور کمک به حفظ آنها و توسعه مطالعات فنی و ارزیابی اقدامات حفاظتی مربوط در منطقه، این لایحه برای طی مراحل قانونی به مجلس شورای اسلامی تقدیم می شود.
این لایحه، در مجلس شورای اسلامی برای بررسی به صورت یک شوری در تاریخ 29/10/1389 به کمیسیون فرهنگی به عنوان کمیسیون اصلی ارجاع شد که کمیسیون مزبور آن را در جلسه 16/1/1390 پس از بحث و بررسی به تصویب رساند. مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ 31/1/1390، مصوبه مزبور را عیناً تصویب و برای طی مراحل قانونی مقرر در اصل 94 قانون اساسی به شورای نگهبان ارسال کرد. این شورا پس از بررسی مصوبه در جلسه مورخ 14/2/1390 خود، ماده (18) آن را دارای ابهام دانست و برای رفع ابهام به مجلس برگشت داد. کمیسیون فرهنگی مجلس برای رفع ایراد شورای نگهبان با تشکیل جلسه در 1/3/1390 اصلاحات لازم را در ماده (18) انجام داد که در جلسه علنی مجلس مورخ 3/3/1390 به تصویب نمایندگان رسید. پس از وصول مصوبه به شورای نگهبان، این شورا در جلسه 11/3/1390 پس از بررسی مصوبه، نظر خود مبنی بر مغایرت نداشتن آن با موازین شرع و قانون اساسی را طی نامه شماره 42499/30/90 مورخ 12/3/1390 به مجلس شورای اسلامی اعلام کرد.
2- بحث و بررسی شورای نگهبان پیرامون لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 31/1/1390 مجلس شورای اسلامی (مرحله اول)
2-1- ماده 3 موافقتنامه
"ماده 3- شخصیت حقوقی
1- مرکز، مستقل از یونسکو است.
2- دولت باید اطمینان حاصل نماید که مرکز در عین پیوند با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، شخصیت حقوقی مستقل دارد و در سرزمین جمهوری اسلامی ایران از استقلال عملی لازم برای انجام فعالیت های خود و صلاحیت های حقوقی در موارد زیر بهره مند خواهد بود:
الف) عقد قرارداد
ب) اقامه دادرسی های حقوقی
پ) کسب و فروش اموال منقول و غیرمنقول."
2-1-1- نظرات استدلالی
2-1-1-1- دیدگاه ابهام
در بند (2) این ماده، «مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس» را از یک سو، در پیوند با سازمان میراث فرهنگی دانسته و از سوی دیگر، آن را دارای شخصیت حقوقی مستقل معرفی کرده که «استقلال عملی» برای فعالیت های خویش در ایران دارد. بدین لحاظ، در این موافقتنامه مشخص نیست که مقصود از استقلال عملی این مرکز در ایران و محدودة آن چیست و آیا این استقلال عملکردی، مقیّد به رعایت قوانین داخلی جمهوری اسلامی ایران می باشد یا خیر؟
2-1-1-2- دیدگاه عدم ابهام
استقلال عملی پیش بینی شده برای «مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس» در بند (2) کاملاً مشخص شده است و لذا این ماده، ابهامی ندارد؛ چه آنکه در ادامة این بند، حیطة استقلال عملکرد این مرکز مشخص و بیان شده که «برای انجام فعالیت های خود و صلاحیت های حقوقی در موارد زیر...» که این موارد نیز در سه حوزه، در ذیل بند (2) دقیقاً احصا شده است. بنابراین، استقلال این مرکز در موارد سه گانه مذکور در ذیل بند (2) است و مربوط به اموری دیگر نیست.
2-1-2- نظر شورای نگهبان
شورای نگهبان، این ماده را مبهم و دارای ایراد ندانست.
2-2- ماده 18 موافقتنامه
"ماده 18- فسخ
1- در هر یک از طرف های متعاهد مجاز خواهد بود این موافقتنامه را اصلاح نماید. در هر حال، طرف ها تعهد می کنند، هر اختلافی را که بین آنها بروز می کند، طبق ماده (19) حل و فصل نمایند و تمامی تلاش خود را به کار خواهد بست تا از فسخ آن پرهیز شود.
2- فسخ، شصت روز پس از وصول اطلاعیه ارسال یک طرف متعاهد به طرف دیگر نافذ خواهد شد."
2-2-1- نظرات استدلالی
2-2-1-1- دیدگاه ابهام
در ابتدای بند (1) این ماده مقرر شده که «هر یک از طرف های متعاهد مجاز خواهد بود این موافقتنامه را اصلاح نماید...»؛ با توجه به اینکه اصلاح موافقتنامه که بین ایران و یونسکو منعقد شده، نیازمند توافق طرفین نسبت به موارد اصلاحی و پس از آن، طی مراحل قانونی؛ از جمله تصویب این اصلاحات در مجلس شورای اسلامی، وفق اصل 77 قانون اساسی است. با این وصف، مشخص نیست اجازة یک طرفة اصلاح در موافقتنامه به هر یک از طرف ها در بند (1) به چه معنا است؛ آیا منظور بی نیاز بودن توافق طرف دیگر نسبت به اصلاح موافقتنامه و طی مراحل قانونی است یا مقصود، موضوع دیگری است؟ لذا با وجود این ابهام، اظهارنظر شورای نگهبان در خصوص این ماده، امکان پذیر نیست.
2-2-2- نظر شورای نگهبان
در ماده (18) هر گونه اصلاح باید با موافقت طرفین و طی مراحل قانونی انجام گیرد؛ چنانچه مراد از اصلاح چیز دیگری است، باید مشخص شود تا اظهارنظر گردد.
3- بحث و بررسی شورای نگهبان پیرامون لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 3/3/1390 مجلس شورای اسلامی (مرحله دوم)
3-1- ماده 18 موافقتنامه
"ماده 18- فسخ
1- در هر یک از طرف های متعاهد مجاز خواهد بود این موافقتنامه را فسخ نماید. در هر حال، طرف-ها تعهد می کنند هر اختلافی را که بین آنها بروز می کند، طبق ماده (19) حل و فصل نمایند و تمامی تلاش خود را به کار خواهد بست تا از فسخ آن پرهیز شود.
2- فسخ، شصت روز پس از وصول اطلاعیه ارسال یک طرف متعاهد به طرف دیگر نافذ خواهد شد."
3-1-1- نظرات استدلالی
ایراد مذکور در اظهارنظر پیشین شورای نگهبان نسبت به ماده (18)، با اصلاح به عمل آمده، برطرف شده است.
3-1-2- نظر شورای نگهبان
ماده (18)، با توجه به اصلاح به عمل آمده در مجلس شورای اسلامی، مغایرتی با قانون اساسی و موازین شرع ندارد.
نظر نهایی شورای نگهبان: مصوبه مجلس در خصوص لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2)، با توجه به اصلاحات به عمل آمده، مغایر با موازین شرع و قانون اساسی شناخته نشد.
پیوست ها
1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
2. متن لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 31/1/1390 مجلس شورای اسلامی.
3. نظر مورخ 14/2/1390 شورای نگهبان در خصوص لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 31/1/1390 مجلس شورای اسلامی.
4. متن اصلاحیه لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 3/3/1390 مجلس شورای اسلامی.
5. نظر مورخ 12/3/1390 شورای نگهبان در خصوص اصلاحیه لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 3/3/1390 مجلس شورای اسلامی.
لایحه «موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2)» که بنا به پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به هیأت وزیران ارائه شده بود، در تاریخ 2/8/1389 در این هیأت به تصویب رسید و برای طی تشریفات قانونی و تصویب در مجلس شورای اسلامی به این نهاد ارسال شد. در مقدمه توجیهی این لایحه آمده است: با عنایت به اهمیت شناخت میراث فرهنگی ناملموس در ترویج احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری و با توجه به وابستگی متقابل و ریشه دار آن با میراث فرهنگی ملموس و طبیعی و نظر به نقش دولت های عضو کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس- مصوب 2003- در ترویج مطالعات علمی، فنی و هنری و روش های تحقیق با قصد حراست از میراث یاد شده، به ویژه موارد در معرض خطر و اقدام به تأسیس مؤسسات مستندسازی میراث فرهنگی ناملموس و تسهیل دسترسی به آنها و به منظور بهره مندی از اهداف تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) در تقویت ظرفیت ها و همکاری در منطقه برای شناسایی، فهرست کردن، مستندسازی و مطالعه میراث فرهنگی ناملموس به منظور کمک به حفظ آنها و توسعه مطالعات فنی و ارزیابی اقدامات حفاظتی مربوط در منطقه، این لایحه برای طی مراحل قانونی به مجلس شورای اسلامی تقدیم می شود.
این لایحه، در مجلس شورای اسلامی برای بررسی به صورت یک شوری در تاریخ 29/10/1389 به کمیسیون فرهنگی به عنوان کمیسیون اصلی ارجاع شد که کمیسیون مزبور آن را در جلسه 16/1/1390 پس از بحث و بررسی به تصویب رساند. مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ 31/1/1390، مصوبه مزبور را عیناً تصویب و برای طی مراحل قانونی مقرر در اصل 94 قانون اساسی به شورای نگهبان ارسال کرد. این شورا پس از بررسی مصوبه در جلسه مورخ 14/2/1390 خود، ماده (18) آن را دارای ابهام دانست و برای رفع ابهام به مجلس برگشت داد. کمیسیون فرهنگی مجلس برای رفع ایراد شورای نگهبان با تشکیل جلسه در 1/3/1390 اصلاحات لازم را در ماده (18) انجام داد که در جلسه علنی مجلس مورخ 3/3/1390 به تصویب نمایندگان رسید. پس از وصول مصوبه به شورای نگهبان، این شورا در جلسه 11/3/1390 پس از بررسی مصوبه، نظر خود مبنی بر مغایرت نداشتن آن با موازین شرع و قانون اساسی را طی نامه شماره 42499/30/90 مورخ 12/3/1390 به مجلس شورای اسلامی اعلام کرد.
2- بحث و بررسی شورای نگهبان پیرامون لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 31/1/1390 مجلس شورای اسلامی (مرحله اول)
2-1- ماده 3 موافقتنامه
"ماده 3- شخصیت حقوقی
1- مرکز، مستقل از یونسکو است.
2- دولت باید اطمینان حاصل نماید که مرکز در عین پیوند با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، شخصیت حقوقی مستقل دارد و در سرزمین جمهوری اسلامی ایران از استقلال عملی لازم برای انجام فعالیت های خود و صلاحیت های حقوقی در موارد زیر بهره مند خواهد بود:
الف) عقد قرارداد
ب) اقامه دادرسی های حقوقی
پ) کسب و فروش اموال منقول و غیرمنقول."
2-1-1- نظرات استدلالی
2-1-1-1- دیدگاه ابهام
در بند (2) این ماده، «مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس» را از یک سو، در پیوند با سازمان میراث فرهنگی دانسته و از سوی دیگر، آن را دارای شخصیت حقوقی مستقل معرفی کرده که «استقلال عملی» برای فعالیت های خویش در ایران دارد. بدین لحاظ، در این موافقتنامه مشخص نیست که مقصود از استقلال عملی این مرکز در ایران و محدودة آن چیست و آیا این استقلال عملکردی، مقیّد به رعایت قوانین داخلی جمهوری اسلامی ایران می باشد یا خیر؟
2-1-1-2- دیدگاه عدم ابهام
استقلال عملی پیش بینی شده برای «مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس» در بند (2) کاملاً مشخص شده است و لذا این ماده، ابهامی ندارد؛ چه آنکه در ادامة این بند، حیطة استقلال عملکرد این مرکز مشخص و بیان شده که «برای انجام فعالیت های خود و صلاحیت های حقوقی در موارد زیر...» که این موارد نیز در سه حوزه، در ذیل بند (2) دقیقاً احصا شده است. بنابراین، استقلال این مرکز در موارد سه گانه مذکور در ذیل بند (2) است و مربوط به اموری دیگر نیست.
2-1-2- نظر شورای نگهبان
شورای نگهبان، این ماده را مبهم و دارای ایراد ندانست.
2-2- ماده 18 موافقتنامه
"ماده 18- فسخ
1- در هر یک از طرف های متعاهد مجاز خواهد بود این موافقتنامه را اصلاح نماید. در هر حال، طرف ها تعهد می کنند، هر اختلافی را که بین آنها بروز می کند، طبق ماده (19) حل و فصل نمایند و تمامی تلاش خود را به کار خواهد بست تا از فسخ آن پرهیز شود.
2- فسخ، شصت روز پس از وصول اطلاعیه ارسال یک طرف متعاهد به طرف دیگر نافذ خواهد شد."
2-2-1- نظرات استدلالی
2-2-1-1- دیدگاه ابهام
در ابتدای بند (1) این ماده مقرر شده که «هر یک از طرف های متعاهد مجاز خواهد بود این موافقتنامه را اصلاح نماید...»؛ با توجه به اینکه اصلاح موافقتنامه که بین ایران و یونسکو منعقد شده، نیازمند توافق طرفین نسبت به موارد اصلاحی و پس از آن، طی مراحل قانونی؛ از جمله تصویب این اصلاحات در مجلس شورای اسلامی، وفق اصل 77 قانون اساسی است. با این وصف، مشخص نیست اجازة یک طرفة اصلاح در موافقتنامه به هر یک از طرف ها در بند (1) به چه معنا است؛ آیا منظور بی نیاز بودن توافق طرف دیگر نسبت به اصلاح موافقتنامه و طی مراحل قانونی است یا مقصود، موضوع دیگری است؟ لذا با وجود این ابهام، اظهارنظر شورای نگهبان در خصوص این ماده، امکان پذیر نیست.
2-2-2- نظر شورای نگهبان
در ماده (18) هر گونه اصلاح باید با موافقت طرفین و طی مراحل قانونی انجام گیرد؛ چنانچه مراد از اصلاح چیز دیگری است، باید مشخص شود تا اظهارنظر گردد.
3- بحث و بررسی شورای نگهبان پیرامون لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 3/3/1390 مجلس شورای اسلامی (مرحله دوم)
3-1- ماده 18 موافقتنامه
"ماده 18- فسخ
1- در هر یک از طرف های متعاهد مجاز خواهد بود این موافقتنامه را فسخ نماید. در هر حال، طرف-ها تعهد می کنند هر اختلافی را که بین آنها بروز می کند، طبق ماده (19) حل و فصل نمایند و تمامی تلاش خود را به کار خواهد بست تا از فسخ آن پرهیز شود.
2- فسخ، شصت روز پس از وصول اطلاعیه ارسال یک طرف متعاهد به طرف دیگر نافذ خواهد شد."
3-1-1- نظرات استدلالی
ایراد مذکور در اظهارنظر پیشین شورای نگهبان نسبت به ماده (18)، با اصلاح به عمل آمده، برطرف شده است.
3-1-2- نظر شورای نگهبان
ماده (18)، با توجه به اصلاح به عمل آمده در مجلس شورای اسلامی، مغایرتی با قانون اساسی و موازین شرع ندارد.
نظر نهایی شورای نگهبان: مصوبه مجلس در خصوص لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2)، با توجه به اصلاحات به عمل آمده، مغایر با موازین شرع و قانون اساسی شناخته نشد.
پیوست ها
1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
2. متن لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 31/1/1390 مجلس شورای اسلامی.
3. نظر مورخ 14/2/1390 شورای نگهبان در خصوص لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 31/1/1390 مجلس شورای اسلامی.
4. متن اصلاحیه لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 3/3/1390 مجلس شورای اسلامی.
5. نظر مورخ 12/3/1390 شورای نگهبان در خصوص اصلاحیه لایحه موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) راجع به تأسیس مرکز مطالعاتی منطقه ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه 2) مصوب 3/3/1390 مجلس شورای اسلامی.
لینک کوتاه :
