مسئله پاسداری از احکام شرع ، تنها در کشورهای اسلامی که حکومت آن از نوع حکومت دینی است ، مطرح میشود ؛ اما پاسداری از قانون اساسی ، موضوعی است که در تمامی کشورها اهمیت دارد .
مسئله پاسداری از احکام شرع ، تنها در کشورهای اسلامی که حکومت آن از نوع حکومت دینی است ، مطرح میشود ؛ اما پاسداری از قانون اساسی ، موضوعی است که در تمامی کشورها اهمیت دارد . هر کشوری که قانون اساسی مدونّی دارد ، برای حراست از آن تدبیری اندیشیده است . اگر به قوانین داخلی کشورها نگاه کنیم ، تقریباً در قوانین اساسی بیش‌تر کشورها برای حمایت و حراست از آن تضمین‌هایی پیش بینی شده است . [1] در غیر این صورت ، ممکن است دولت‌ها به اصول آن اعتنایی نکنند و آن را به طور مکرّر نقض نمایند.
نهادی که از قانون اساسی در برابر تعدیات احتمالی مجلس محافظت می‌کند ، در همه کشورها یکسان نیست . به طور معمول ، دو روش برای کنترل مصوبات مجلس و بررسی عدم مغایرت آن با قانون اساسی وجود دارد . روش اول«کنترلسیاسی» است که در این روش ، یک نهاد سیاسی این وظیفه را بر عهده دارد . روش دیگر « کنترل قضایی» است . در این دو روش نیز یک نهاد قضایی و یک محکمه عالی این مسئولیت را برعهده می‌گیرد . بررسی مزایا و معایب هر یک از این روش از موضوع این نوشتار خارج است . [2] مقصود ما در این بحث ، بیان این نکته است که در تمام کشورها برای حفاظت از قانون اساسی ، نهادی پیش‌بینی شده است که به اختصار به قوانین اساسی برخی کشورها اشاره میشود :
در فرانسه ، یک نهاد سیاسی از قانون اساسی حراست می‌کند . از این نهاد به «شورای قانون اساسی» تعبیر شده است . ماده 61 قانون اساسی فرانسه در این رابطه می‌گوید :
« قوانین بنیادی پیش از توشیح ، و آیین نامه‌های داخلی مجالس پارلمان پیش از اجرا ، باید به شورای قانون اساسی تسلیم شود تا نسبت به انطباق آن‌ها با قانون اساسی حکم کند. ...»
شورای قانون اساسی فرانسه ، در میان نهادهای مشابه سایر کشورها ، بیش‌ترین شباهت را به شورای نگهبان در کشور ما دارد . [3]
در ایتالیا ، از روش کنترل قضایی برای حراست از قانون اساسی استفاده شده است . در این کشور ،
«دیوان قانون اساسی» این مسئولیت را برعهده دارد . اصل 134 قانون اساسی ایتالیا در این باره می‌گوید :
« دیوان قانون اساسی در موارد زیر قضاوت می‌نماید :
دعاوی مربوط به انطباق قوانین و مقررات قانونی دولت و مطابق با قانون اساسی ... » [4]
همچنین در اصل 136 قانون اساسی این کشور آمده است :
« هرگاه دیوان قانون اساسی مغایرت ضوابط یک قانون یا سند قانونی را که دارای قدرت قانونی است ، با اصل قانون اساسی اعلام نماید ، قانون یا سند فوق الذکر از روز پس از اعلام دیوان ، از درجه اعتبار ساقط میشود. »[5]
در اسپانیا نیز از روش فوق استفاده شده و «دادگاه قانون اساسی» از قانون اساسی حراست می‌کند . اصل 161 قانون اساسی اسپانیا گفته است :
«حوزه قضایی دادگاه قانون اساسی ، سراسر کشور اسپانیا را شامل میشود و دیوان مزبور ، صلاحیت رسیدگی به موارد زیر را دارد :
الف. اعتراض به مغایرت قوانین و مقررات واجد ضمانت اجرایی قانونی ، با قانون اساسی ... »[6]
در کشور ژاپن ، اصل 81 قانون اساسی به دیوان عالی که یک مرجع قضایی است مسئولیت کنترل قوانین مصوب پارلمان را واگذار کرده است . اصل فوق چنین می‌گوید :
« دیوان عالی ، آخرین مرجع قضایی و مسئول تشخیص انطباق قوانین ، فرمان‌ها ، مقررات و تصویب‌نامه‌ها با قانون اساسی می باشد. »[7]
در کره جنوبی ، اصل 107 قانون اساسی این کشور مقرر داشته است :
« وقتی که در جریان محاکمه‌ای ، مطابقت یک قانون عادی با قانون اساسی مطرح است ، دادگاه ، نظر دادگاه قانون اساسی را در آن باره می‌خواهد و طبق تصمیم دادگاه قانون اساسی ، حکم صادر می‌نماید ... »[8]
در کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا [9] و آلمان فدرال [10] نیز از روش کنترل قضایی برای حراست از قانون اساسی استفاده میشود.
نویسنده : فرج الله هدایت نیا
پی نوشتها
--------------------------------------------
[1] - ناصر کاتوزیان ، گامی به سوی عدالت ، ج 1 ، ص 328 .
[2] - ر.ک : همان ، صص 329 تا 336 .
[3] - ر.ک جمال رحیمیان ، ناظر امین ، « بررسی تطبیقی شورای نگهبان با شورای قانون اساسی فرانسه از منظر قوانین اساسی دو کشور» ، سال 82 ، شماره 12 .
[4] - دفتر توافق‌های بین‌المللی ریاست جمهوری ، قانون اساسی جمهوری ایتالیا ، ص 61 .
[5] - همان ، ص 63 .
[6] - دفتر توافق‌های بین‌المللی ریاست جمهوری ، قانون اساسی اسپانیا ، ص 100 .
[7] - همان ، قانون اساسی ژاپن ، ص 45 .
[8] - همان ، قانون اساسی کره جنوبی ، ص 56 .
[9] - ر.ک حسین حمدیان ، کنترل قوه مقننه در ایران و آمریکا ، ص 165 ؛ محمدرضا مومن ، فصلنامه علوم سیاسی ، « بررسی تطبیقی
شورای نگهبان » ، سال 74 ، شماره 10 ، ص 196 .
[10] - ر.ک : سید جلال الدین مدنی ، حقوق اساسی تطبیقی : ص 172 ؛جعفر بوشهری ، حقوق اساسی ، ص 236 .
لینک کوتاه :
