پژوهش در حوزه علمیه رسالت هدایتگرانه دارد / امروز در میانه کارزار بزرگ فکری و تمدنی قرار داریم

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شورای نگهبان به نقل از خبرگزاری حوزه، آیت‌الله علیرضا اعرافی در اجلاسیه مدیران و معاونان پژوهش مدارس علمیه استان قم که در سالن همایش‌های مدرسه معصومیه قم برگزار شد، اظهار داشت: با عبور از ماه‌های جمادی، وارد ماه‌های شریف رجب، شعبان و رمضان می‌شویم که از برجسته‌ترین و ممتازترین ماه‌ها در تقویم عبادی و معنوی به شمار می‌روند. این سه ماه، ظرف‌هایی آماده برای رشد و ارتقای معنوی، اخلاقی و روحی انسان هستند و مائده‌های الهی گسترده‌شده در این ایام، فرصت‌هایی بسیار ارزشمند برای تقرب الی‌الله، خویشتن‌شناسی و تعالی روحی فراهم می‌آورند.

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تأکید بر لزوم شکرگزاری از این نعمت عظیم الهی تصریح کرد: باید خداوند متعال را شاکر باشیم که بار دیگر دروازه‌های برکات و نعمت‌های بیکران معنوی را به روی ما می‌گشاید و امیدواریم همه ما بتوانیم از دعاها، اذکار، اعمال و ظرفیت‌های گسترده این ماه‌های پیش‌رو به بهترین شکل بهره‌مند شویم.

رسالت مضاعف مدیران حوزه در هدایتگری

آیت الله اعرافی با بیان اینکه بهره‌مندی از این انوار الهی تنها برای رشد فردی کافی نیست، خاطرنشان کرد: ما و شما تنها برای خودمان از این سفره گسترده الهی بهره نمی‌بریم، بلکه مسئولیت دستگیری و راهگشایی برای رشد معنوی، اخلاقی و روحی دیگران را نیز بر عهده داریم.

مدیر حوزه‌های علمیه در ادامه اظهار کرد: مدیران، معاونان و دست‌اندرکاران حوزه‌های علمیه دارای رسالتی مضاعف و اصالتی پیامبرگونه هستند؛ رسالتی که ناظر به راهنمایی، هدایت و راهبری دیگران است و همین امر، مسئولیت آنان را سنگین‌تر و وظیفه‌شان را دشوارتر می‌کند.

خودسازی؛ شرط اساسی دگرسازی و هدایتگری

وی با اشاره به جایگاه خطیر تربیت دیگران تصریح کرد: کسانی که در جایگاه هدایت و تربیت قرار می‌گیرند، از فرصت‌ها، ارزش و عظمت بالاتری برخوردارند، اما در عین حال آسیب‌ها و تهدید‌های بیشتری نیز متوجه آنان است؛ از این رو خودسازی برای همگان و به‌ویژه برای مدیران و کارگزاران حوزه، امری بسیار ضروری و بنیادین است. خودسازی برای دگرسازی و خودسازی برای هدایتگری، جایگاهی ویژه دارد و مستلزم آمادگی‌های بیشتر معنوی، اخلاقی و فکری است.

راهبران پژوهش و مسئولیت سنگین خدمت به دین

آیت‌الله اعرافی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش راهبران پژوهش در حوزه‌های علمیه گفت: دوستان عزیزی که مسئولیت راهبری پژوهش را بر عهده دارند، با کاری دشوار و دارای الزامات فراوان مواجه‌اند و زمانی که پژوهش در خدمت دین، معارف اسلامی و مقاصد آیات الهی قرار می‌گیرد، این مسئولیت سنگین‌تر و حساس‌تر می‌شود. ضرورت توجه توأمان به تعمیق معنویت، خودسازی و ارتقای کیفیت پژوهش‌های دینی در حوزه‌های علمیه ضروری است.

پژوهش حوزوی صرفاً کشف واقعیت نیست، بلکه اسناد حقایق به شارع مقدس است

عضو فقهای شورای نگهبان با اشاره به تفاوت ماهوی پژوهش در حوزه‌های علمیه با سایر مراکز علمی، تأکید کرد: پژوهش در حوزه، صرفاً کشف و ارائه یک واقعیت علمی نیست، بلکه رسالتی هدایت‌گرانه دارد و در آن، حقایق به خداوند متعال و شارع مقدس اسناد داده می‌شود؛ امری که مسئولیت پژوهشگران حوزوی را به‌مراتب سنگین‌تر می‌کند.

وی در ادامه اظهار داشت: دوستانی که در عرصه فرهنگ‌سازی پژوهش و توسعه مرز‌های دانش در حوزه‌های علمیه فعالیت می‌کنند، به‌خوبی واقف‌اند که ذات پژوهش، به‌ویژه پژوهش معطوف به تولید علم و اندیشه‌ورزی، ذات پیچیده، ممتاز و دشواری است که الزامات روش‌شناختی دقیق و ظرفیت‌های علمی بالایی را می‌طلبد.

مسئولیت پژوهش دینی فراتر از سایر علوم است

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه پژوهش در علوم اسلامی ماهیتی متفاوت از پژوهش در سایر رشته‌ها دارد، افزود: در علوم تجربی و دانشگاهی مانند فیزیک، شیمی یا علوم شناختی، پژوهشگر مسئول است واقعیت‌ها را به‌درستی و بر اساس منهج علمی بیان کند، اما این مسئولیت در ساحت اندیشه دینی و علوم اسلامی به‌مراتب مضاعف می‌شود.

آیت‌الله اعرافی ادامه داد: هر سخنی که در پژوهش‌های حوزوی و علوم اسلامی مطرح می‌شود، در نهایت نوعی اسناد به خداوند متعال و شارع مقدس است یا مبتنی بر چنین اسنادی برای پیشبرد مقاصد الهی و سعادت انسان ارائه می‌شود. همین نکته، بار مسئولیت استاد، پژوهشگر، طلبه و به‌ویژه راهبران پژوهش را به‌شدت افزایش می‌دهد.

وی با تأکید بر ضرورت پایبندی دقیق به روش‌های صحیح علمی در پژوهش‌های دینی تصریح کرد: پژوهش باید در همه حوزه‌ها مبتنی بر منهج درست، تلاش مستمر و استفراغ وسع باشد، اما زمانی که پای اسناد به خداوند و شریعت در میان است، حساسیت و پیامد‌های آن به‌طور ویژه افزایش می‌یابد. ازاین‌رو، پژوهشگری که بدون عمق، دقت، روش‌مندی و استفراغ وسع در حوزه شریعت اظهار نظر کند و دچار خطا شود، با مسئولیتی به‌مراتب سنگین‌تر مواجه خواهد بود.

راهبری پژوهش در حوزه؛ مأموریتی برای سعادت و نجات بشر

آیت‌الله اعرافی با خطاب قرار دادن مدیران و راهبران پژوهش در حوزه‌های علمیه گفت: شما تنها مدیر یا ناظر یک فعالیت علمی نیستید، بلکه راهبران پژوهش در ساحت شریعت هستید؛ پژوهشی که هدف نهایی آن سعادت بشر، هدایت انسان و نجات جامعه انسانی است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در تأکید کرد: همین هدف متعالی، مسئولیت شما را دوچندان می‌کند و اقتضا دارد که پژوهش‌های حوزوی با بیشترین دقت، عمق علمی، پایبندی روشی و احساس تعهد الهی انجام شود.

فرصت‌هایی بی‌سابقه برای گسترش اندیشه ناب

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر قرار داشتن اسلام در متن یک کارزار بزرگ تمدنی، تصریح کرد: امروز به برکت خون‌های پاک شهدا، امام راحل (ره) و مجاهدت‌های علما و بزرگان، فرصت‌هایی بی‌سابقه برای گسترش اندیشه ناب اسلامی و معارف اهل‌بیت (ع) در ایران و جهان پدید آمده است.

وی با اشاره به شرایط تاریخی کنونی جهان اسلام گفت: انقلاب اسلامی و نظام اسلامی موجی از اندیشه و فکر اسلامی را در سطح جهان ایجاد کرده‌اند که مطلقاً در بیش از هزار سال تاریخ اسلام سابقه نداشته است. در کنار این فرصت‌های نو، چالش‌های سنگین و پیچیده‌ای نیز وجود دارد که باید به‌درستی شناخته و تحلیل شوند.

عضو فقهای شورای نگهبان افزود: پژوهش و تحقیق باید این میدان بزرگ را به‌درستی رصد کند و مبنای آموزش، تبلیغ، ترویج و همه فعالیت‌های فرهنگی و دینی قرار گیرد.

تولید فکر؛ اساس آموزش، تبلیغ و هدایت بشر

مدیر حوزه‌های علمیه کشور تأکید کرد: اساس همه عرصه‌های آموزش و تبلیغ دینی، استواری فکری است و این استواری تنها از مسیر تولید فکر می‌گذرد؛ تولید فکری که ابزار اصلی آن تحقیق و پژوهش عمیق و روشمند است. فعالان این عرصه باید در همه این حوزه‌ها اثرگذار باشند و دشواری‌های کار را با توجه به چند اصل اساسی در نظر بگیرند؛ از جمله استناد به شارع مقدس، هدف والای هدایت بشر و درک صحیح از صحنه کارزار تمدنی کنونی که در قرون گذشته یا سابقه نداشته یا بسیار محدود بوده است.

حوزه علمیه قم؛ کانون تولید اندیشه برای انقلاب اسلامی

آیت‌الله اعرافی با اشاره به جایگاه بی‌بدیل حوزه‌های علمیه اظهار داشت: امروز در سراسر جهان، تکیه‌گاه اصلی تولید اندیشه برای انقلاب اسلامی و پاسخ‌گویی به نیاز‌های بی‌پایان بشر معاصر، حوزه‌های علمیه هستند و در رأس آنها، حوزه علمیه قم قرار دارد.

وی این مسئولیت را «رسالتی بسیار سنگین» توصیف کرد و گفت: عزیزانی که چه در ستاد و چه در صف و متن میدان راهبری علمی، فرهنگی و دینی حضور دارند، وظایف خطیر و مسئولیت‌های بزرگی بر عهده دارند که نیازمند هوشیاری، برنامه‌ریزی دقیق و تلاش مستمر است.

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر سنگینی رسالت استادان و پژوهشگران حوزه‌های علمیه، گفت: عظمت و گستره مأموریت پیشِ‌روی حوزه، مسئولیتی است که قابل واگذاری به نهاد یا مجموعه‌ای دیگر نیست و باید به‌طور مستقیم از سوی حوزه علمیه به انجام برسد.

نقش بی‌بدیل حوزه در نظامات کشور

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به نیاز‌های اساسی نظام اسلامی افزود: در اسناد بالادستی کشور، نظامات حقوقی، قضایی و اجرایی، قوانین و مقررات، و همچنین در عرصه‌های تبلیغ، گفتمان‌سازی اسلام و ترویج معارف الهی، نیاز‌های جدی و بنیادینی وجود دارد که پاسخ به آنها تنها از مسیر حوزه‌های علمیه و ظرفیت‌های علمی آن ممکن است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تقدیر از مباحث مطرح‌شده از سوی استادان و پژوهشگران حاضر اظهار داشت: سخنان و دیدگاه‌هایی که در این جلسه مطرح شد، حاوی نکات دقیق، صحیح و قابل توجهی بود. این مباحث حتماً باید توسط دوستان پیگیری شود و مورد استفاده قرار گیرد. بنده نیز نکات ارائه‌شده را یادداشت کرده‌ام و معتقدم بهره‌گیری از این دیدگاه‌ها ضروری است.

حوزه علمیه در میانه یک کارزار بزرگ فکری

وی با تأکید بر اینکه حجم فعالیت‌های فعلی حوزه با گستره نیاز‌های موجود هم‌تراز نیست، تصریح کرد: ما امروز در میانه یک کارزار بزرگ فکری و تمدنی قرار داریم و باید بدانیم که این تلاش‌ها، با وجود ارزشمندی، هنوز کافی نیست.

وی با اشاره به پیام «حوزه پیشرو و سرآمد» مقام معظم رهبری گفت: معظم‌له در این پیام به‌صورت تفصیلی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های حوزه را برمی‌شمارند که بخش قابل توجهی از آن، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، به حوزه پژوهش بازمی‌گردد.

لزوم تولید و ذخیره‌سازی علمی متناسب با دنیای امروز

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به تحولات جهانی و نیاز‌های نوپدید انقلاب اسلامی اظهار داشت: امروز ذخایر هزارساله حوزه‌های علمیه به میدان آمده و مورد استفاده قرار گرفته است، اما این کافی نیست. باید تولید علمی جدید انجام شود، ذخیره‌سازی علمی صورت گیرد و خود را به چرخ‌های شتابان تحولات فکری و اجتماعی نزدیک کنیم؛ در حالی که اکنون با این شتاب فاصله داریم.

وی در ادامه خطاب به پژوهشگران، مراکز علمی و مؤسسات پژوهشی حوزوی گفت: دوستانی که در عرصه پژوهش، از سطوح ابتدایی تا عالی و در مراکز و مؤسسات مختلف فعالیت می‌کنند، باید با این پیش‌فرض‌ها مسئولیت خود را تعریف کنند. منتظر بنده یا دیگران نمانند؛ با جدیت و سرعت وارد میدان شوند، پیش بروند و شرایط و الزامات هدایتگری و راهبری علمی را محقق سازند.

برنامه‌ریزی برای توسعه فقه نظام و فقه معاصر

آیت الله اعرافی در ادامه گفت: امروز یکی از حوزه‌های مهم توسعه فقه معاصر، فقه نظام و پاسخگویی به نیاز‌های روز جامعه و انقلاب است. باید جریان فقه معاصر همچنان با گستره وسیع‌تری دنبال شود.

توسعه قلمرو‌های جدید فقه اسلامی

مدیر حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: مرکز فقه معاصر بر اهمیت توسعه مرز‌های فقه اسلامی مطابق با نیاز‌های جهان امروز و جامعه معاصر تأکید دارد. حفظ دقت و اصالت فقه جواهری و همزمان اکتشاف قلمرو‌های نوین از جمله اهداف این برنامه است. این توسعه باید با صبوری و دقت انجام شود و امکان رشته‌سازی و تدوین منابع و متون آموزشی برای جهت‌گیری‌های متنوع فکری فراهم گردد.

پیوند فقه با فلسفه، کلام و معارف

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه اضافه کرد: بر اساس برنامه‌های مصوب، روند گسترش فقه معاصر با محوریت فلسفه و کلام نیز ادامه خواهد یافت. این فعالیت‌ها معطوف به حوزه‌های سطوح عالی و اجتهادی است و هدف آن گسترش قلمرو‌های ویژه در فلسفه‌های مضاف و رویکرد‌های تخصصی در معارف اسلامی است. علی‌رغم پیشرفت‌های موجود، هنوز کار‌های فراوانی باقی است و صرف چند واحد درسی کافی نخواهد بود؛ نیاز به درس‌ها و تحقیقات قوی و گسترده احساس می‌شود.

وی ادامه داد: پس از سال‌ها تلاش، امسال برنامه‌های توسعه فقه معاصر در شورای عالی حوزه‌های علمیه برای درس خارج و تحقیق به تصویب رسید. این تصویب نویدبخش آغاز مرحله‌ای جدید برای گسترش مرز‌های فقهی و علمی است و افق‌های تازه‌ای برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در حوزه فقه معاصر ایجاد می‌کند.

حوزه با رویکرد اجتهادی و پژوهشی، قوانین و اسناد کشور را نقد کند

آیت‌الله اعرافی در ادامه بر لزوم نقد و تحلیل اسناد، قوانین و مقررات کشور با رویکردی اجتهادی و پژوهشی تأکید کرد و خاطرنشان کرد: تجربه حوزه در توجه به اسناد و قوانین بسیار ارزشمند و محترم است، اما این تجربه باید فراتر از مدارک صرف و رویه‌های موجود برود و به تحلیل‌های علمی و فکری مجهز شود.

تجربه ارزشمند حوزه‌های علمیه در نقد اسناد و قوانین

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به این که تجربه‌های مفید حوزه هیچ مانعی برای نقد و بررسی قوانین و اسناد کشور ایجاد نمی‌کند، گفت: در پایان‌نامه‌ها، تحقیقات درسی و حتی پژوهش‌های علمی، نقد بانک مرکزی، قانون جمعیت و دیگر مقررات ضروری است. این قوانین و اسناد نیازمند پشتوانه‌های فلسفی، فقهی و کلامی اسلامی هستند و متأسفانه بسیاری از آنها به میزان کافی اجرا نمی‌شوند.

ضرورت نگاه فلسفی، فقهی و کلامی به قوانین

وی با بیان این که حضور حوزه در بسیاری از اسناد و پیش‌نویس‌های قانونی لازم است، تأکید کرد: حوزه باید با همان ابزار‌های پژوهشی عمیق و دقیق، نقد‌های علمی و مستدل ارائه دهد و از روشنفکرزدگی سطحی پرهیز کند. پژوهشگران و طلاب با دقت و وسواس، اسناد و قوانین را از منظر فقه و اسلام بررسی کنند و این نقد‌ها را به صورت علمی مستند کنند.

اهمیت کار‌های اجتهادی و پژوهش‌های ادبیات اسلامی

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه همچنین بر جایگاه ویژه پژوهش‌های ادبیات اسلامی و ضرورت انجام کار‌های اجتهادی جدی تأکید کرد و گفت: تحقیقات در حوزه ادبیات، معانی و تحلیل حروف ضروری است، زیرا این ادبیات در تفسیر و فقه، اثرگذار است و نیازمند بحث‌های طولانی و عمیق است. راه‌اندازی ستاد‌های تخصصی و تقویت نشست‌ها، کرسی‌ها و مجلات علمی می‌تواند پژوهش‌ها را به سطح بالاتری برساند و نسل آینده طلبه‌ها را برای ورود به این میدان قوی‌تر آماده کند.

آیت‌الله اعرافی در ادامه سخنان خود یادآور شد: حوزه‌های علمیه باید به سمت ارتقای کیفیت پژوهش‌ها حرکت کنند تا تاثیرگذاری حوزه در مسائل علمی، اجتماعی و قانونی کشور افزایش یابد.

هوش مصنوعی باید به ابزار راهبردی حوزه تبدیل شود

مدیر حوزه‌های علمیه بر اهمیت بهره‌گیری از هوش مصنوعی در حوزه‌های علمی و تبلیغی تأکید کرد و گفت: هوش مصنوعی چیزی فراتر از فناوری‌های پیشین است و امروز می‌تواند به عنوان یک شریک و راهبر در مسیر پژوهش و فعالیت‌های علمی ما ایفای نقش کند.

هوش مصنوعی و فرصت‌های نوین علمی

وی افزود: امروز تولیدات علمی شما آسان‌تر از هر زمان دیگری می‌تواند از طریق هوش مصنوعی و فضای مجازی به جهان عرضه شود. حتی مرز‌های زبانی و فرهنگی دیگر مانع اصلی نیست و این فرصت بزرگی برای گسترش ادبیات علمی و دفاع از منطق اسلامی در سطح بین‌المللی فراهم کرده است.

آیت‌الله اعرافی با اشاره به تجربه بیش از ۴۰ ساله خود در تعاملات بین‌المللی گفت: هر پژوهشگر حوزه‌ای که فعالیت علمی می‌کند، باید سامانه‌ای داشته باشد تا یافته‌های خود را در جهان عرضه کند و بتواند در محافل علمی بین‌المللی از آن دفاع کند. تولیدات علمی زمانی ارزش بیشتر و واقعی پیدا می‌کنند که در سطح محافل معتبر جهانی مورد ارزیابی قرار گیرند.

تبلیغ علمی و دفاع از ارزش‌های اسلامی

مدیر حوزه‌های علمیه تأکید کرد: تحقیقات شما باید هم به نظام کمک کند و هم توانایی هدایت تبلیغ در جامعه را داشته باشد. علاوه بر این، باید توان پاسخگویی به مسائل جهان معاصر را نیز فراهم کند. حوزه‌های علمیه باید به میدان گسترده‌ای برای حضور علمی و پاسخگویی به ۸ میلیارد انسان تبدیل شوند.

ضرورت ساماندهی پژوهش و استعداد‌ها

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه تصریح کرد: تشخیص و هدایت استعدادها، حمایت از پژوهشگران و رتبه‌بندی فعالیت‌های علمی از نکات کلیدی برای پیشرفت حوزه است. این اقدام باید در سطوح عالی، مراکز علمی و مدارس انجام شود و مدیران و معاونان حوزه‌ها موظف به پیگیری آن هستند.

مدیر حوزه‌های علمیه در پایان خاطرنشان کرد: کار در این مسیر ساده نیست و نیازمند تلاش عمیق و برنامه‌ریزی دقیق است. نباید سطحی فکر کرد و تشریفات و پروتکل‌ها را اصل کار دانست، بلکه باید به کشف استعدادها، هدایت پژوهشگران و توسعه سامانه‌های علمی اهتمام ویژه داشت.

انتهای پیام/